Çiğdem ÖZBAĞ*
*O.D.T.Ü. Kütüphanesi, Aksesyon
Birimi, Elektronik Dergi Sorumlusu.
Bundan yaklaşık 20 sene öncesine kadar, bilgilere ulaşımda en hızlı ve etkili yöntem basılı dergiler aracılığıyla sağlanıyordu. Çünkü, dergiler sene içerisinde belirli aralıklarla ve genellikle düzenli bir biçimde yayınlanıyor ve son bilimsel gelişme ve buluşlar makaleler sayesinde takip edilip paylaşılabiliyordu. Genel olarak, bir makalenin yazar tarafından yazılması, kontrol edilmesi, düzeltilmesi, incelenmesi ve yayınlanması 1 ile 2 sene arasında bir zaman almaktaydı ve bu bilginin paylaşımı için en hızlı yoldu. Son on senede meydana gelen gelişim ve değişiklikler sonucunda bu süre, bugün artık yıllarla değil, aylarla ifade edilebilmektedir.
Teknolojik gelişmeler, tüm alanlarda olduğu gibi, kütüphane, kütüphanecilik, basın yayın, enformasyon gibi hepimizi yakından ilgilendiren konulara da hızlı bir biçimde şekil vermektedir. Enformasyon teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte, hizmetlerimizde kullandığımız araçlar ve yöntemler büyük oranda değişmiştir. Artık dünyanın birçok kütüphanesi, enformasyon teknolojilerinin getirdiği yeniliklerle işlemlerini gerçekleştirmekte ve hizmet vermektedirler.
Birkaç sene öncesine kadar, Dünya’ da ve Türkiye’ de herkes INTERNET ile ilgilenmekte ve INTERNET’ in ne olduğunu anlamaya çalışmaktaydı. Bunun sonucunda, her yerde INTERNET' in ne olduğuna, nasıl bağlanıldığına, neleri kapsadığına, içerisindeki bilgilere nasıl erişilebileceğine vb. ilişkin konferanslar, seminerler düzenlenmekteydi. Artık Dünya’ nın her bir köşesinde INTERNET aracılığıyla bilginin paylaşımı ve ulaşımı sağlanmaktadır. INTERNET' in yaygınlaşmasıyla birlikte, daha önce geleneksel yollarla sağlanan ve erişilen bilginin yapısında da değişiklikler olmuştur.
INTERNET ile birlikte son gelişmelerden ve belki de bizleri (yayınevlerini, kütüphanecileri ve kütüphane kullanıcılarını) en çok etkileyecek olan gelişmelerden biri, dergilerin elektronik ortama aktarılmasıdır. Bu, bir süredir tartışılan “digital library” teorisinin gerçekleşmesinde en büyük adımlardan birisi olarak kabul edilmektedir. Bu gelişmenin, hem kütüphane işlem ve hizmetlerine hem de kullanıcıya büyük yarar ve kolaylık getireceği şüphesizdir. Dergilere elektronik olarak erişebilmek için, INTERNET hattının bulunması genel olarak yeterlidir. Makalelere PDF, DVI, Postcript gibi formatlarda erişim mümkündür. Ancak tam metin olarak makalelere erişmek için ADOBE ACROBAT isimli bir arayazılıma ihtiyaç bulunmaktadır.
Elektronik dergilerle birlikte,
kütüphane ve kütüphaneciler açısından, süreli yayınlar için geleneksel
yollarla ya da bir süredir otomasyon sistemleri ile yapılan tüm işlemler
belli oranlarda azalacaktır. Üzerinde büyük zaman harcadığımız, hatırlatma
(claim), postada kaybolma, yıpranma, karteks işleme (otomasyon sistemlerinde
ckin), ciltleme, eksik sayı (incomplete), tamamlama (complete), depolama
ve saklama işlemleri elektronik dergiler için geçerli olmayacaktır.
Böylece, geleneksel ya da bir süredir otomasyon sistemleri ile yapılan
işlemlerin çoğu yakın bir gelecekte tarihe karışacaktır. İşlemlerimizi
göreceli olarak kolaylaştıracak olmasına karşın, yeni süreli yayın koleksiyon
seçim, sağlama ve geliştirme politikaları belirli bir süre daha hem basılı
hem de elektronik versiyonlar gözönüne alınarak tüm işlemler devam edecektir.
Bu kaynakların teknik işlemleriyle ilgili olarak yapılan tartışmalarda
(bu tür kaynakların nasıl kataloglanacakları? nasıl sınıflandırılacakları?
vb.) henüz belirgin standartlar saptanabilmiş değildir. Aynı zamanda elektronik
ortamda sağlanan dergiler için bir süre sonra geriye dönük sayıların bir
şekilde saklanması sorunu ortaya çıkacaktır. Ayrıca, dergilerin basılı
mı? yoksa elektronik olanlarının mı? ya da hem basılı hem de elektronik
versiyonlarına mı? abone olunacağına karar vermek için çaba harcamamız
gerekecektir. Yine, dergilerin direkt olarak yayınevlerinden mi?, aracı
firmalar yoluyla mı? ya da firmaların oluşturdukları veri tabanları yoluyla
mı erişileceğine de karar vermek, tüm bu olasılıkların artı ve eksilerini
saptamak gerekmektedir.
Elektronik dergiler sayesinde
kullanıcılar, istediği dergiye istediği yerden ve istediği zamanda ulaşma
imkanına sahiptir. Aynı zamanda güncel bilgiye en hızlı şekilde ulaşma
imkanını da yine kullanıcılara elektronik dergiler sağlamaktadır. Eskiden
olduğu gibi, kullanıcı dergiye ulaşmak için kütüphaneye gelmek, dergiyi
raflar arasında aramak, eğer dergi bir başkası tarafından kullanılıyorsa
belirli bir süre beklemek zorunda kalmayacaktır.
Tüm bu olumlu özelliklerinin yanı sıra, elektronik olarak sağlanan dergilerle ilgili olarak yapılması gereken farklı işlemler, politikalar ve sorunlar ortaya çıkmaktadır. Konu henüz daha çok yeni olduğundan, yayınevleri, aracı firmalar ve kütüphaneciler açısından açıklanması gereken noktalar bulunmaktadır. Yayınevlerinin büyük bir bölümü elektronik ortamda da dergilerini yayınlamakla birlikte, henüz tam olarak abone şartlarını ve erişim olanaklarını kesin olarak saptamamışlardır. Ulaşım koşulları yayınevinden yayınevine değişmektedir. Bazı yayınevleri, Kluwer gibi, yayınladıkları dergileri elektronik olarak kullanıma sunmakta ve bu hizmet için derginin basılı formuna abone olunup olunmadığına bakılmaksızın henüz ek bir ücret talep etmemektedirler. Bazı yayınevleri de, basılı forma abone olmak koşuluyla, yine ek bir ücret ödemeden o derginin elektronik ortamdaki formuna ulaşımı sağlamaktadırlar. Buna örnek olarak, yine yayıncılıkta önemli bir yeri olan Springer-Verlag verilebilir. Buna karşın, Academic Press gibi yayınevleri de dergilere elektronik olarak ulaşmak için oldukça yüklü bir miktar ek ücret istemektedirler. Bazı yayınevleri ise çeşitli seçenekler sunarak, derginin basılı, elektronik ve hem basılı hem de elektronik olarak sağlanmasına imkan vermekte ve her bir seçenek için ayrı fiyatlar bildirmektedirler.
Aracı firmalar, direkt olarak aynen basılılarda olduğu gibi, istek dahilinde elektronik dergiler için gerekli olan abone işlemlerini de yapmaya başlamışlardır. Ancak bu konuda henüz veri tabanları tam olarak güncelleşmiş durumda değildir. Bu nedenle abone olunan dergilerin tümünün elektronik versiyon bilgilerine ulaşmak her zaman mümkün olmamaktadır. Esas olarak, aracı firmalar yayınevleriyle bağlantıya geçerek, yayınevlerine ait elektronik dergileri tek bir veri tabanı içerisinde hizmete sunmaktadırlar. Doğal olarak, bu hizmet karşılığında bir ücret talep etmektedirler. Aracı firmaların bu veri tabanları ile, tek bir login ve password ile, standart bir tarama stratejisi ile istenen dergiye ve bilgiye ulaşma olanağı bulunmaktadır. Böylece, web sayfaları arasında gezinmekten ve belki de onlarla ifade edilebilecek olan ayrı tarama ekranlarından ve şifrelerden kurtulunmuş olacaktır. 1997 senesinde Swets, Lange & Springer ve EBSCO gibi bazı aracı firmalar bu hizmetlere aktif olarak başlamış durumdadırlar.
Kütüphaneciler açısından rutin süreli yayın işlemlerini aslında yakın gelecekte kolaylaştıracak olmasına karşın, yeni süreli yayın koleksiyon seçim, sağlama ve geliştirme politikaları belirli bir süre daha hem basılı hem de elektronik versiyonlar gözönüne alınarak tüm işlemler devam edecektir. Bu kaynakların teknik işlemleriyle ilgili olarak yapılan tartışmalarda (bu tür kaynakların nasıl kataloglanacakları? nasıl sınıflandırılacakları? vb.) henüz belirgin standartlar saptanabilmiş değildir. Aynı zamanda elektronik ortamda sağlanan dergiler için bir süre sonra geriye dönük sayıların bir şekilde saklanması sorunu ortaya çıkacaktır. Aynı zamanda dergilerin basılı mı yoksa elektronik olanları mı ya da hem basılı hem de elektronik formatlarına mı abone olunacağına karar vermek için yeni seçim ve sağlama kriterleri oluşturmak gerekebilecektir. Ayrıca, dergilerin direkt olarak yayınevlerinden mi?, aracı firmalar yoluyla mı? ya da firmaların oluşturdukları veri tabanları yoluyla mı erişileceğine de karar vermek, tüm bu olasılıkların artı ve eksilerini saptamak gerekmektedir.
Üzerinde düşünülmesi gereken bir başka konu da, kullanıcıların kolay bir şekilde ve rahatca her yerden (en azindan ilgili kurumun içerisindeki herhangi bir PC’ den) dergilere elektronik olarak ulaşıp ulaşamayacaklarıdır. Bunun için elimizdeki olanaklar gözönüne alınmalı ve eğer verimli bir şekilde erişimin mümkün olduğu kesin olarak saptanırsa, elektronik dergilere abone olunmalıdır.
Tüm kriterler gözönüne alınıp değerlendirilerek dergilerin elektronik olarak erişimlerine karar verildikten sonra, karar verilmesi gereken bir başka konu da, bu dergilere sağlama politikalarının belirlenmesidir. Dergiler doğrudan yayınevlerinin veri tabanlarından sağlanabileceği gibi, aracı firmaların oluşturdukları ve genellikle birden fazla yayınevinin elektronik dergilerini kapsayan veri tabanları yoluyla sağlanabilir. Geçtiğimiz günlerde büyük çoğunluğu ücretsiz olarak sağlanabilen elektronik dergiler, artık belirli bir ücret karşılığında sağlanabilmektedir ve şüphesiz belli bir süre sonra bütün elektronik dergiler bir fiyat karşılığı sağlanabileceklerdir. Bu nedenle kütüphane bütçesine ayrı bir yük getirecekleri kuşkusuzdur. Bu yükü hafifletmek ve bugüne kadar tam olarak gerçekleştiremediğimiz kaynakların paylaşımı için konsorsiyumlar oluşturmak gerekecektir. Bu konsorsiyumları oluşturmak, basılı kaynakların paylaşımından çok daha kolay olacaktır. En azından konsorsiyuma dahil olan kütüphaneler kaynakları aynı anda kullanabilecekler, böylece hangi kütüphanede hangi kaynak bulunacak, kullanıcı bu kaynaklara erişmekte zorlanacak mı gibi hepimizi düşündüren konular aydınlığa kavuşacaktır. Örneğin, Amerika’ da bu konsorsiyumlar oluşturulmuş ve işler hale geçmiş durumdadır.
Yukarıda kısaca değinilen bütün bu noktalar, önümüzdeki yıllarda kesinliğe ulaşacak ve bir sisteme oturtulacaktır. Ancak gelişmeler ve genel eğilimler gözönüne alındığında, yakın gelecekte dergilere elektronik olarak erişim kaçınılmaz olacak ve belki de uzun dönemde basılı dergiler tarihe karışacaktır. Tüm kütüphaneler ve kütüphaneciler, gerek alt yapı, gerek teknik donanım ve gerekse personel olarak elektronik dergi ulaşımına en kısa sürede hazırlıklara başlamalı ve konu üzerinde ciddi çalışmalar yapılmalıdır.
Elektronik dergilerle ilgili Dünya’daki son gelişmeler gözönüne alınarak, O.D.T.Ü. Kütüphanesi olarak 1997 senesi itibariyle, genel dergi koleksiyonu geliştirme politikası içerisinde elektronik dergilerle ilgili çalışmalara da başlanmıştır. Çalışmalarımıza başladığımızda Dünya’da bir çok kütüphane elektronik dergi koleksiyonları oluşturup, hizmete sunmasına karşın, Türkiye’de konuyla ilgili, pratikte bir uygulama henüz yoktu. Bugün de değişen kullanıcı isteklerine bakarak, artık geleneksel kütüphane işlem ve hizmetlerinin kullanıcı için yeterli olmadığını düşünerek ve en önemlisi elektronik dergilere ulaşım için gerekli olan alt yapıya yani internet bağlantısına, üniversite içi network'e ve yeterli bilgisayar donanımına O.D.T.Ü. olarak tüm kampüs içerisinde sahip olduğumuzdan, süratle ama temkinli bir biçimde konu üzerinde çalışmalara başladık.
Çalışmanın Aşamaları:
Elektronik dergilerle ilgili olarak yaptığımız çalışmalar çeşitli aşamalardan geçmiştir.
*Hangi dergilere elektronik olarak ulaşılabileceği belirlendi.
Çalışmaya başladığımızda öncelikle, abone olduğumuz dergilerden hangilerine elektronik olarak ulaşılabileceği üzerinde bir çalışma yaptık. Bu çalışma sırasında, yayınevlerine ait basılı katalogları, web sayfalarını, dergilerin üzerlerinde bulunan bilgileri, yine yayınevlerinden gelen güncel duyuruları, aracı firmaların veri tabanlarını ve kullanıcılardan gelen istekleri inceledik. Bütün bu incelemeler sonucu, Dünya’ daki hemen hemen tüm büyük yayınevlerinin (Springer-Verlag, Kluwer, Academic Press, Elsevier, Blackwell!’s vb.) basılı olarak yayınladıkları dergilerin bir çoğunu elektronik olarak hizmete sunduklarını gördük. Bunun yanında, bugün hemen hemen tüm kütüphanelerimizin yayınlarına abone olduğu büyük kuruluşların (SIAM, AIP, IOP, AMS, IEE, IEEE) dergilerine de elektronik olarak ulaşılabildiğini saptadık.
*O.D.T.Ü. süreli yayın koleksiyonunun yayınevlerine göre dağılımı saptandı.
İkinci adım olarak, abone olduğumuz dergileri, yayınevlerine göre kaba bir sınıflamaya tabi tuttuk ve bu sınıflama sonucunda gördük ki, abone olduğumuz yayınların büyük bir kısmı belli yayınevleri üzerinde yoğunlaşıyordu ve öncelikle hangi yayınevleri üzerinde çalışmamız gerektiğine karar verdik. Bu karar sonrası ilgili yayınevleri üzerinde çalışmaya başladık. Yayınevleriyle ilgili çalışmalarımızda, yayınevlerinin elektronik dergiler için farklı politikalar oluşturduklarını gördük. Bazı yayınevleri, Kluwer gibi, yayınladıkları basılı dergileri elektronik olarak kullanıma sunmakta ve bu hizmet için derginin basılı versiyonuna abone olunup olunmadığına bakılmaksızın henüz ek bir ücret talep etmemektedir. Bazı yayınevleri de, basılı versiyona abone olmak koşuluyla, yine ek bir ücret ödemeden o derginin elektronik ortamdaki formuna ulaşmayı sağlamaktadırlar. Buna örnek olarak, yayıncılıkta önemli bir yeri olan Springer-Verlag verilebilir. Buna karşın, Academic Press yayınladığı dergilere elektronik olarak ulaşmak için oldukça yüklü bir miktar ek ücret istemektedir. Bazı yayınevleri ise çeşitli seçenekler sunarak, derginin basılı, elektronik ve hem basılı hem de elektronik olarak sağlanmasına imkan vermekte ve her bir seçenek için ayrı fiyatlar bildirmektedirler.
*Hangi yayınevlerine ait elektronik dergilerin sağlanacağına karar verildi.
1997 senesi boyunca amacımız genel olarak, elektronik dergiler hakkındaki gelişmeleri takip etmek, bu gelişmeler ışığında gerekli değişiklikleri ve yenilikleri kütüphane olarak gerçekleştirmek ve en önemlisi de gelecekle ilgili olarak yeni politikalar üretebilmek ve bu hizmetten kullanıcılarımızı en iyi şekilde yararlandırmaktı. Bu çerçevede, 1997 senesini hem kendimiz hem de kullanıcılarımız için bir deneme süreci olarak kabul ettik ve sadece ücretsiz olarak ulaşımı söz konusu olan dergiler için ilgili yayınevleri ile bağlantıya geçmeye karar verdik.
*Yayınevleri ile bağlantıya geçilerek anlaşma sağlandı.
Yayınevlerinin Web sayfalarında yapılması gereken herşeyi bulduk ve yapılacaklar teoride oldukça basitti. Elektronik ortamda bulunan lisans anlaşmaları doldurularak, yine elektronik olarak, ilgili birimlere elektronik dergi isteklerimizi gönderdik. Bu formlarda genellikle, kurumun o yayınevinden abone olduğu dergi listesi, eğer aracı firma kullanılıyor ise firma ve fatura bilgileri, IP numaraları veya domain nameler , ilgili kişiler gibi kolayca ulaşılabilecek bilgi istekleri bulunmaktadır. Bu formlar tarafımızdan doldurulup gönderildikten sonra, 24 ile 48 saat arasında yayınevlerinden elektronik erişim için gerekli bilgiler elimize ulaşmıştır. Bu aşamada, dergilere elektronik erişim için de yayınevlerinin çeşitli yöntemleri olduğunu gördük. Bazı yayınevleri domain name veya IP numaralarına göre erişim sağlarken bazıları da kullanıcı adı ve şifreleri ile erişimi mümkün kılmaktadırlar.
*Elektronik dergilerle ilgili üniversite içi duyurular yapıldı.
Elektronik dergilerle ilgili tüm gelişmeler ve ulaşım için gerekli bilgiler, üniversitenin her birimine gönderilen ve haftalık yayınlanan bülten aracılığıyla ve elektronik olarak da O.D.T.Ü. öğretim üyelerinin üye olduğu tartışma listesine e-mail yoluyla kampus genelindeki tüm kullanıcılara duyurulmuştur. Ayrıca kütüphanenin web sayfasında linkler konularak kullanıcının kolay bir şekilde adreslere ulaşmalarına olanak sağlanmıştır. Tüm bu duyurularımızın yanı sıra, dergilerin son sayılarının bulunduğu raflara renkli etiketler yapıştırılmış ve kullanıcının elektronik formata erişmesi için gerekli olan web adresleri bu etiketler üzerinde belirtilmiştir. Kasım 1997 itibariyle, O.D.T.Ü. Kütüphanesi olarak abone olduğumuz 350 dergiye elektronik olarak tüm kampüs içerisinde bibliyografik ve/veya tam metin olarak PDF, Postcript, DVI, formatlarında imajlarla birlikte ulaşabiliyoruz.
Sorular, Sorunlar ve Çözümler
Tüm bu çalışmalarımız sırasında, aklımıza takılan bir çok soru belirdi. Tecrübe kazandıkça, bu gelişmenin kütüphane sistemine ne sağlayacağı, neleri değiştireceği, hizmetlerimize nasıl yansıyacağı konusunda düşünmeye başladık. Genel olarak karşılaştığımız soru ve sorunları üç grup altında toplamak mümkündür.
*Kütüphane İşlem ve Hizmetleri ve Kütüphaneci:
Sorulardan bir tanesi, kütüphane işlemleri açısından ne gibi değişikliklerin söz konusu olacağıydı. Kütüphaneciler açısından rutin süreli yayın işlemlerini aslında yakın gelecekte kolaylaştıracak olmasına karşın, yeni süreli yayın koleksiyon seçim, sağlama ve geliştirme politikaları belirli bir süre daha hem basılı hem de elektronik versiyonlar gözönüne alınarak tüm işlemler devam edecek ve oluşturulacak politikalar da dergilerin basılı mı yoksa elektronik olanları mı yoksa hem basılı hem de elektronik versionlarına mı abone olunacağına karar vermek gerekecektir. Aynı zamanda elektronik olarak sağlanan dergiler için belirli kurallarla bugüne kadar yaptığımız kataloglama, sınıflama ve depolama işlemleri için yeni yöntem ve teknikler oluşturulması gerekecektir. Ayrıca, dergilerin direk olarak yayınevlerinden mi?, aracı firmalar yoluyla mı? ya da firmaların oluşturdukları veri tabanları yoluyla mı erişileceğine de karar vermek, tüm bu olasılıkların avantaj ve dezavantajlarını saptamak gerekmektedir. Yine kütüphane ve kütüphaneciler açısından geleneksel yollarla ya da bir süredir otomasyon sistemleriyle yapılan tüm işlemler değişikliğe uğrayacaktır. En azından elektronik dergiler için, üzerinde büyük zaman harcadığımız sorunlardan claim, kartekse işleme, ciltleme, incomplete ve complete, yıpranma, rafa yerleştirme, postada kaybolma ve saklama gibi işlemler tarihe karışacaktır. Fakat unutmamamız gereken bir nokta da, elektronik dergilerin kendilerine özel yeni işlemler üreteceğidir. Kütüphane olarak da, uzun sürecek olan bu geçiş döneminde yapılacak olan işlemlerin sayısı artacak, hem basılı hem de elektronik dergiler için işlemler aynı anda yürütülecektir. Şüphesiz işlemlerimiz daha karmaşık bir hale gelecek ve biz kütüphanecilerin daha fazla çaba göstermesi gerekecektir. Artık hepimizin INTERNET hakkında daha fazla bilgiye sahip olmamız gerekecektir. Kütüphane içerisinde hangi birimde çalışırsak çalışalım, hepimizin yeni söylemle “Internet Kütüphanecisi” olmamız gerekecektir. Aynı zamanda, eğer ciddi anlamda başarıya ulaşmak istiyorsak bu günkü organizasyon yapımızda değişikliklerin olması gerekebilecektir. Bu soruyla ilgili olarak, kütüphane organizasyonu açısından Dünya Üniversitelerinin neler yaptıkları üzerinde bir araştırma yaptık. Bir çok farklı model olmasına karşın, MIT’ nin oluşturduğu organizasyon bize dikkate değer geldi. Çok kısaca neler yaptıkları konusunda bilgi edinmenin yararlı olacağını düşünüyoruz. Daha önce basılı kaynakların seçim ve sağlama işlemlerinde basit ve birbirini sırayla takip eden genelde 6 basamaklı bir çalışma söz konusuyken, göreceli olarak daha karmaşık işlemler gerektiren elektronik kaynakların seçim ve sağlama işlemleri için birbiriyle içiçe geçmiş 16 basamaklı bir çalışma söz konusu olmuştur. Bu nedenle yeni bir organizasyon ve ekip oluşturma ihtiyacı duymuşlar ve oluşturulan organizasyonda tüm şube kütüphanelerin koleksiyon sorumluları, referans hizmetleri sorumluları, Aksesyon birimi sorumlusu, elektronik kaynaklar üzerinde çalışan aksesyon kütüphanecisi bir araya gelerek ortak bir çalışmaya “Networked Electronic Resouces Discussion Group” (NERD) adı altında çalışmalarına başlamışlardır. Birim içerisinde her biri ayrı sorumluluklar üstlenmişlerdir ve haftalık olarak yapılan toplantılarda kütüphanelerinin digitalleşmesi konusunda yeni politikalar saptamaktadırlar.
*Aracı Firmalar:
Bir başka soru, aracı firmaların bu konuda neler yaptıkları oldu. Elektronik dergi aboneliklerinde de basılılarda olduğu gibi hizmetleri varmıydı ve eğer varsa bu hizmetler bize ne sağlayacaktı. Çalıştığımız iki aracı firma ile konuyu görüştük. Bir tanesi kendileri aracılığıyla abone olduğumuz dergilerin elektronik versiyonları varsa bunları sağlayabileceklerini bildirdiler ve biz de bu konuda aracı firmayla görüşmeye başladık. Sonunda anladık ki, aracı firmanın yaptığı işlemle kendimizin yaptığı işlem arasında bir fark yoktu. Onlarda web üzerinden lisans anlaşmasının çıktısını alıyorlar ve müşteriye gönderiyorlardı. Müşteri tarafında bu formlar dolduruluyor ve aracı firma aracılığıyla ile yayınevine iletiliyor daha sonra yayınevinden gelen bilgiler de yine aynı aşamalardan geçerek müşteriye ulaşıyordu ve bunun süresi de 1.5 aya kadar uzuyordu. Bunun üzerine ayrı ayrı dergiler için tek tek aracı firmalarla çalışmanın çok verimli olmadığına karar verdik çalışmalarımıza kendimiz devam ettik.
Esas olarak, aracı firmalar yayınevlerine ait elektronik dergileri tek bir servis altında hizmete sunmak eğilimindedirler. Aracı firmaların bu servisleriyle standart bir tarama stratejisiyle istenen dergiye ve makaleye ulaşma imkanı bulunmaktadır. Böylece web sayfaları arasında gezinmekten -ki O.D.T.Ü. kullanıcıları 8 farklı web adresiyle elektronik dergilere ulaşabilmektedirler- ve belki de onlarca ayrı şifreden kurtulunmuş olunacaktır. 1997 senesinde Swets, Lange & Springer, Blackwell’s ve EBSCO gibi firmalar elektronik dergi servislerine aktif olarak başlamış durumdadırlar. Ancak biz, elektronik dergilerle ilgili temel işlemleri öğrenebilmek amacıyla, direkt yayınevleriyle bağlantı kurduk. Bu sayede önümüzdeki senelerde hizmet satın alacağımız firmalardan ne isteyeceğimizin ya da satın alacağımız hizmetin bize ve kullanıcılara ne gibi avantajları ya da dezavantajları olacağını daha gerçekçi bir yaklaşımla değerlendirme şansına sahip olacağız. Ancak oluşturmaya çalıştığımız dergi koleksiyonunu incelediğimizde daha çok teknik ve temel bilimler üzerinde yoğunlaştığımızı fark ettik ve O.D.T.Ü.' de ki eğitim programlarını düşünerek, sosyal ve idari bilimler için de koleksiyonu geliştirmemiz gerektiğine karar vererek Kasım ayı başından itibaren EBSCOHost veri tabanını kullanıcılarımızın denemesi için erişime sunduk. Sonuçlar değerlendirilerek önümüzdeki aylarda bu servisden yararlanıp yararlanmama konusunda bir karar verilecektir.
*Yayınevleri:
Yine bir başka sorun, yayınevlerinin fiyatlandırma politikalarıyla ilgiliydi. Şu anda bir çok farklı ve belki de geçici politikalar olmasına karşın, önümüzdeki dönemlerde yayınevlerinin elektronik dergilerin geriye dönük ve güncel sayılarla ilgili politikaları kesinleşecektir. Bu politikalar sonucunda, kütüphane olarak bizim de sağlama politika ve kriterlerimiz değişecektir. Dergilerin elektronik versiyonlarına abone olmanın , basılı versiyonlarına oranla neler sağlayacağı, ya da derginin hangi versiyonuna abone olunmasının daha yararlı olacağına karar vermemiz gerekecektir. 1997 senesi için ücretsiz olarak ulaşıma sunulan elektronik dergiler için önümüzdeki senelerde belli bir ücret ödemek gerekebilecek ve sınırlı mali imkanlarımızla bu kaynakları sağlamaya devam edip edemeyeceğimiz konusunda şüphelerimiz bulunmaktadır. İyimser bir yaklaşımla, ücretli olmasına karşın elektronik dergilere abone olsak bile, bu abonelikleri ne kadar süre devam ettirebileceğimiz konusunda da net bir fikre şu an için sahip değiliz ve eğer basılılarda olduğu gibi abone iptalleri söz konusu olursa, bu sayılara ulaşımın nasıl gerçekleşeceği konusunda da endişelerimiz bulunmaktadır.
Tüm bu endişelerimize rağmen, Dünya'daki genel gidişata, tartışmalara ve gelişmelere baktığımızda, önümüzdeki birkaç yıl içinde, elektronik dergilerle ilgili yayınevleri politikaları kesinleşecek, aracı firmalar hizmetlerini belirleyecek, kütüphanecilik işlemleriyle ilgili yeni standartlar oluşacak ve kütüphane organizasyonu ihtiyaçlar doğrultusunda değişecektir.
O.D.T.Ü. Kütüphanesi olarak kuşkusuz, önümüzdeki senelerde de kullanıcılarımıza daha hızlı ve etkin hizmet vermek temel amacıyla, elektronik dergi koleksiyonu oluşturma ve geliştirme çalışmalarına daha yoğun bir şekilde devam edilecektir. Yaptığımız çalışmaları ve dünyadaki gelişmeleri gözönüne alarak, herşeyden önce, yakın gelecekte bugün ücretsiz olarak sağladığımız yayınlar için belirli bir ücret ödememiz gerektiğini düşünerek, mali kaynakların kullanımında elektronik dergiler için de yer ayrılması gerekecek bu da bütçeye ek bir yük getirecektir. Bu nedenle bütçe hesaplarken bu giderlerin gözönüne alınması gerekecektir. Şimdi kendi çabalarımızla sağlayabildiğimiz elektronik dergiler için bir zaman sonra aracı firma kullanmamız gerekebilecektir ve aracı firma seçim kriterlerimize bir yenisi daha eklenecek ve ihtiyaçlarımıza cevap veren firmalarla çalışılacak, diğerleri elenecektir. Kütüphaneci olarak, yeni bilgiler edinmemiz kaçınılmaz olacaktır ve en önemlisi kütüphane içerisinde yeni bir organizasyona gitmemiz ve sadece elektronik yayınlar üzerinde çalışacak bir bölüm oluşturmamız gerekecektir.
KAYNAKÇA
Duranceau, Ellen Finnie. “Beyond Print:Revisioning Serials Acquisitions for The Digital Age”. Available at http://web.mit.edu/waynej/www/duranceau.htm
Machovec, George. “Electronic
Journal Market Overview-1997”.
Available at http://www.coalliance.org
Okersan, Ann. “The Electronic Journal:What, Whence, and When?”. The Public -Access Computer Systems Review, 2 (1), 1991:5-24
Scholarly Publishing:the electronic frontier. (Ed.by R.R. Robin ve G.B. Newby) Cambridge: MIT Press, 1996.
Tonta, Yaşar. “Elektronik
Yayıncılık, Bilimsel İletişim ve Kütüphaneler”. Türk Kütüphaneciliği,11
(4), 1997:305-314