H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü
KÜT 655: Elektronik Bilgi Kaynakları ve Bilgi Hizmetleri (Güz 2001)
Yaşar Tonta <tonta@hacettepe.edu.tr>
SON SINAV
(Geçme notuna etkisi: 50
puan; Sınav tarihi: 16 Ocak 2002;
09:10)
Dönem sonu sınavında sorulacak sorular aşağıdaki sorular arasından
seçilecektir. Sınav yukarıda belirtilen tarihte seminer odasında yapılacaktır.
Sınav süresi üç saattir. Sınava hazırlanabilmeniz için sınav soruları size
bir
hafta önceden verilmektedir. Sınav sorularının önceden verilmesinin temel
nedeni dönem boyunca okuma fırsatı bulamadığınız kaynakları gözden geçirmenize
olanak sağlamaktır. Bu soruların her birinin sınavda çıkabileceğini düşünerek
sınava hazırlanınız. Sorulara vereceğiniz yanıtlar olabildiğince kapsamlı
olmalı ve dersin bir parçası olarak ya da ders dışındaki konuyla ilgili
okumalarınıza ve kendi görüşlerinize dayanmalıdır. Sınav kâğıdında gerekirse
okuduğunuz kaynaklara atıf yapabilirsiniz. Ancak uzun uzun doğrudan alıntılar
yapmak yerine, bu kaynaklarda öne sürülen görüşleri kendi sözlerinizle ve
kısaca ifade edebilirsiniz. Yanıtladığınız sorularla ilgili olarak başkalarının
düşüncelerinden çok sizin ne düşündüğünüzle ilgileniyorum. Bu bakımdan
başkalarının ne düşündüğünü uzun uzun anlatmanıza gerek yok; referans vermeniz
ve bu düşünceleri kendi yanıtlarınız için arkaplan bilgi olarak kullanmanız
yeterli.
Her soruya vereceğiniz yanıtı önceden planlayarak hangi hususlara değineceğinizi belirlemenizde yarar var. Dönem boyunca okuduğunuz kaynaklar bu hususların belirlenmesinde size yardımcı olacaktır. Yanıtlarınızın kapsamlı ve analitik olması, düzgün ve anlaşılır bir dille yazılması değerlendirmede göz önünde bulundurulacak ölçütler arasındadır. Bu sınav “eve götür”(take home) türü bir sınav olduğu için yanıtları hazırlamak için uzunca bir süreniz var. Sorulara vereceğiniz yanıtların uzunluğuyla ilgili bir kısıtlama yok. Ancak süreniz üç saatle sınırlı. Her soru için en az 2-3 sayfa gerekebileceğini göz önünde bulundurmanızda yarar var. Kolay gelsin.
SORULAR
1.
"Sanayi Toplumu"nun belirleyici
özelliklerinden birisi "kitlesel üretim" ve kitlesel"
dağıtım"ın gelişmiş olmasıdır. "Bilgi Toplumu"nun belirleyici
özelliğinin ise "kitlesel kişiselleştirme" (mass customization)
olacağı savunulmaktadır. Elektronik bilgi hizmetlerinin bugünkü durumunu ve
geleceğini kitlesel kişiselleştirme açısından değerlendiriniz. Sizce hangi
hizmetler kitlesel kişiselleştirmeye uygundur? Örnekler veriniz.
2.
Elektronik bilgi kaynaklarının tam metinlerinde
çoğu zaman kataloglama ve dizinleme bilgileri (metadata) de yer almaktadır.
Örneğin, web sayfalarında yer alan “meta tag”ler başlık, yazar, anahtar
sözcükler, özet vb. gibi özellikler için kullanılmaktadır. Bu noktadan hareket
ederek bazı yazarlar artık bundan böyle elektronik bilgilerin dizinlenmesine,
kataloglanmasına ve sınıflanmasına ihtiyaç duyulmayacağını öne sürmektedirler.
Tartışınız.
3.
Elektronik derme yönetimi daha esnek bütçeleme
model ve yöntemlerinin kullanımını gerektirmektedir. “Sahip olmak yerine erişim
sağlamak” (veya, günümüzde daha sık rastlanan, hem sahip olmak hem elektronik
erişim sağlamak), konsorsiyum olarak elektronik bilgilere erişim sağlamak,
"kullandığınız kadar öde"mek (pay-per-view), vd. bunlardan
birkaçıdır. Elektronik bilgi derme yönetimi açısından söz konusu modelleri
kısaca tartışınız. Elektronik bilgi kaynakları ve hizmetleri alanındaki güncel
gelişmeleri göz önünde bulundurarak, örneğin, bir üniversite kütüphanesinde
nasıl bir derme yönetimi politikası izlerdiniz? Tartışınız.
4.
Arama motorları , akıllı ajanlar ve “knowbot”lar
(bilgi robotu) Internet üzerindeki bilgi kaynaklarının keşfini kolaylaştırıyor
mu? MARC (Machine Readable Cataloging), ROADS (Resource Organization and
Discovery), Dublin Core Metadata Initiative, RDF (Resource Description Format)
ve TEI (Text Encoding Initiative) gibi “Internet’in kataloglanması” ve Internet
üzerindeki bilgilerin dizinlenmesiyle ilgili projeler kaynakların daha etkin
bir biçimde keşfedilmesine nasıl yardımcı olabilir? Tartışınız.
5.
Basılı yayınlar için kullanılan numaralama
sistemlerinin (ISBN, ISSN, CODEN, vd.) benzerlerine elektronik yayınlarda da
(örneğin, Serial Item and Contribution Identifier, Digital Object Identifier,
vd.) rastlanmaktadır. Basılı yayınlar için kullanılan ISBN ve ISSN ile SICI ve
DOI’yi işlevleri (tanımlama, bilgi ticareti, otantiklik, vs.) açısından
karşılaştırınız.
6.
Elektronik bilgi kaynaklarının korunması ve
arşivlenmesi ile ilgili hususları kısaca tartışınız. “Fiziksel koruma” ve
“entellektüel koruma” sizce ne anlama gelmektedir? Elektronik bilgilerin
arşivlenmesi hangi yönleriyle basılı bilgilerin arşivlenmesinden farklıdır?
Örnekler veriniz. Elektronik bilgilerin uzun dönemli arşivleme sorununu çözmek
için getirilen önerileri tartışınız.
7.
Çeşitli ülkelerde dağıtık yapıya sahip ulusal
elektronik kütüphane kurma çalışmaları yürütülmektedir. Örneğin, ABD’deki NDLTD
(National Digital Library of Theses and Dissertations) veya NCSTRAL (National
Computer Science Technical Reports Library) gibi. Ülkemizde de üniversitelerde
yapılan tezlerin elektronik kopyalarını içeren bir elektronik kütüphane kurmak
için neler yapılabilir? Sorunu teknolojik alt yapı ve içerik yönlerinden
tartışınız.
8.
Elektronik yayınların derlenmesi (legal deposit)
konusunda çeşitli çalışmalar yürütülmektedir (örneğin, Hollanda’da yürütülen
Deposit System for Electronic Publications projesi gibi). Elektronik yayınların derlenmesiyle ilgili
olası sorunları (teknik, ekonomik, hukuki, vd.) ayrıntılı olarak tartışınız.
9.
Elektronik yayınlarda telif hakkı konusunu
kütüphaneler açısından ele alarak tartışınız. Basılı yayınlar için
kütüphanelere tanınan “dürüst kullanım” (fair use), “bilgi edinme özgürlüğü”
gibi kavramlar elektronik ortamda nasıl uygulanabilir? Örneklerle açıklayınız.
10. Kütüphanelerin elektronik bilgi sağlamak (satın alma, kiralama, vd.) için
tek başına ya da bir konsorsiyum üyesi olarak imzaladıkları lisans
anlaşmalarında göz önünde bulundurulması gereken hususları tartışınız.
Son güncelleme: 9 Ocak
2002
©Yaşar Tonta