H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü
KÜT 680:
Kütüphanecilikte Son Gelişmeler (Bilgi Ekonomisi) (Güz 2001)
Yaşar Tonta
tonta@hacettepe.edu.tr
Konsorsiyal Fiyatlandırma Ödevi
Bu ödev pazarlık
etme ve anlaşmaya varma (consensus building) yeteneklerinizi ve konsorsiyal
fiyatlandırma modelleriyle ilgili bilgilerinizi geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Daha spesifik olarak bu ödevin iki amacı vardır: İlki, bir konsorsiyum (TÜKOS:
Türkiye Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu) içinde yer alan bir kütüphane
yöneticisinin, Elsevier yayınevi tarafından yayımlanan yaklaşık 1200 derginin
tam metinlerini içeren ScienceDirect elektronik dergi paketi 2002 yılı
lisans anlaşmasını temsil ettiği kütüphane için en iyi (sadece parasal anlamda
değil) koşullarda imzalaması; ikincisi, bu lisans anlaşmasının konsorsiyum
üyesi olan ve ScienceDirect için anlaşma imzalamak isteyen diğer kütüphaneler
için de en iyi koşulları sağlaması. Bir
başka deyişle, bu anlaşma konsorsiyum üyesi olan ve ScienceDirect’i lisanslamak
isteyen tüm kütüphaneler için bir “kazan-kazan” (win-win) anlaşması olmalı.
Elsevier yayınevi
ScienceDirect için konsorsiyuma üye olan kütüphane sayısını temel alarak sabit
bir fiyat belirlemekte, bu fiyatın konsorsiyum üyeleri tarafından nasıl
paylaşılacağına karışmamaktadır. Elsevier'in ScienceDirect ürünüyle ilgili daha
geniş bilgiyi şirketin web sayfasından (www.elsevier.nl)
elde edebilirsiniz.
Bu ödev için her
öğrenci konsorsiyum üyesi olan ve ScienceDirect’i lisanslamak isteyen belirli
özelliklere sahip (sanal) bir kütüphanenin yöneticiliği görevini üstlenecektir.
Kütüphaneleri kabaca iki gruba ayırmak mümkün: İlk grupta çok sayıda Elsevier
dergisinin basılı kopyalarına geçmişten bu yana aboneliğini sürdüren nispeten
büyük kütüphaneler, ikinci grupta ise yeni kurulan, az sayıda (basılı) Elsevier
dergisine abone nispeten küçük kütüphaneler yer almaktadır. ScienceDirect için
lisans anlaşması imzalamak isteyen kütüphaneler önceden beri abone oldukları
basılı Elsevier dergilerinin aboneliğini hemen kesememektedirler
(ScienceDirect’in sahibi Elsevier firması kütüphanelerin abone oldukları basılı
Elsevier dergilerinin her yıl ancak %1’ini kesmelerine izin vermektedir). Bir başka deyişle, konsorsiyum üyesi olan ve
ScienceDirect’e erişim için lisans anlaşması imzalayan kütüphaneler basılı
kopyalara da para ödemeye devam etmektedirler. Kuşkusuz, en fazla basılı
Elsevier dergisine abone olan kütüphane bile tüm dergilere abone
ol(a)madığından, abone olmadığı dergilerin tam metinlerine de erişim
sağlamaktadır (ilgili rakamlar daha sonra verilecektir). Öte yandan, az sayıda
Elsevier dergisine sahip olan kütüphaneler de, abone oldukları dergi sayısı ne
olursa olsun ScienceDirect paketi içinde yer alan yaklaşık 1200 derginin
tamamının tam metinlerine erişebileceklerdir.
Örnek olayı daha
somut hale getirmek gerekirse; 2001 yılında yapılan lisans anlaşmasında her
kütüphanenin elektronik erişim için ödeyeceği ücret abone olduğu basılı dergi
sayısına göre hesaplanmıştır. Ancak 2002 yılı için imzalanacak lisans anlaşması
konusunda büyük kütüphanelerle küçükler arasında ödenecek ücret açısından bir
tansiyon doğmaktadır. Büyük kütüphaneler elektronik kopya için ödenecek ücretin
abone olunan basılı dergi sayısına göre hesaplanmasının haksızlık olduğunu,
konsorsiyumu büyük kütüphanelerin desteklediğini düşünmektedirler. Çünkü büyük
kütüphaneler hem basılı kopyaların aboneliği için yüksek fiyatlar ödediklerini
hem de lisans anlaşması için en büyük payı yüklendiklerini dile
getirmektedirler. Öte yandan, küçük kütüphaneler az sayıda basılı Elsevier
dergisine abone oldukları için lisans anlaşması için ödedikleri miktarlar da
düşük olmaktadır. Ancak, küçük kütüphanelerin dergilerin elektronik kopyalarını
kullanım miktarları da büyük kütüphanelere göre çok daha düşüktür.
Unutulmamalıdır
ki, hem büyük kütüphaneler hem de küçük kütüphaneler için ScienceDirect’i
konsorsiyum üyesi olarak lisanslamak tek başına lisanslamaktan daha ucuza
gelmektedir. Bu açıdan, anlaşma sağlanması ve ScienceDirect’in konsorsiyum
olarak lisanslandırılması herkesin yararınadır. Kütüphane yöneticisi olarak
göreviniz, temsil ettiğiniz kütüphane için en iyi anlaşmayı yapmak, ancak bunu
yaparken konsorsiyumun diğer üyelerini de düşünerek anlaşmayı toptan riske
atmamaktır. Unutmayın, temsil ettiğiniz kütüphane için en iyi olan başka
kütüphaneler için en iyi olmayabilir. Ama anlaşmak zorundasınız. Aksi
takdirde hem büyük hem de küçük kütüphaneler olarak ScienceDirect için
konsorsiyum olarak ödediğinizden kat kat fazla para ödemek zorunda
kalacaksınız. Büyük kütüphaneler olarak
ya çok sayıda Elsevier dergisinin elektronik kopyalarına erişemeyeceksiniz, ya
da bu dergilerin basılı kopyalarına yüksek abonelik ücretleri ödeyerek abone
olmak zorunda kalacaksınız. Küçük kütüphanelerin ise tek başlarına
ScienceDirect lisans anlaşması imzalamaları büyük kütüphanelere oranla bütçe
açısından daha zor görünmektedir. Ama konsorsiyum üyesi olarak lisans anlaşması
imzaladıklarında hem daha düşük lisans ücreti ödeyecekler, hem de hiçbir zaman
basılı kopyalarına abone olma olanağı elde edemeyecekleri Elsevier dergilerinin
elektronik kopyalarına erişme şansı elde edeceklerdir.
Konsorsiyum
içinde ScienceDirect lisansı almak isteyen toplam 16 kütüphane bulunmaktadır.
Aşağıdaki tabloda bu kütüphanelerden 10'uyla ilgili bazı bilgiler yer
almaktadır. İlk sütunda kütüphane adı, ikinci sütunda kütüphanenin basılı
kopyasına abone olduğu toplam Elsevier dergi sayısı, üçüncü sütunda
kütüphanenin basılı dergiler için ödediği yıllık abone ücreti, dördüncü sütunda
basılı dergi sayısına göre hesaplanan ve elektronik erişim için kütüphanenin
ödemesi gereken miktar, beşinci sütunda hem basılı hem de elektronik kopyalar
için ödenen toplam miktar, altıncı sütunda hem basılı hem elektronik kopyalar
için ödenen miktarın toplam miktar içindeki yüzdesi, yedinci sütunda 2001
yılında ScienceDirect veri tabanından indirilen toplam makale sayısı, sekizinci
sütunda bu makalelerin toplam indirilen makale sayısına oranı, dokuzuncu
sütunda kütüphanenin dolar olarak 2001 yılındaki materyal alım bütçesi
(personel-yolluk vs. hariç) ve onuncu sütunda kütüphanenin üniversite bütçesine
oranı verilmektedir. Tablonun sondan bir önceki satırındaki toplam rakam ve
yüzdeler burada verilen 10 kütüphaneyi, son satırındaki toplam rakam ve
yüzdeler ise ScienceDirect lisansı almak isteyen toplam 16 kütüphaneyi
yansıtmaktadır (diğer 6 kütüphaneyle ilgili bilgiler tabloda yer almamaktadır).
|
Kütüphane adı |
Abone olduğu
basılı Elsevier dergi sayısı |
Basılı abonelik
fiyatı |
Elektronik lisans
fiyatı |
Toplam
(basılı+elektronik) fiyat |
Yüzde (%) |
İndirilen makale
sayısı (2001) |
İndirilen makale
yüzdesi (%) |
Kütüphane bütçesi (2001) |
Kütüphane bütçesinin üniversite bütçesine oranı (%) |
|
Afzali |
164 |
$456.667 |
$43.301 |
$499.968 |
24,00% |
33393 |
12,30% |
$950.000 |
2,3 |
|
Aldemir |
121 |
$259.661 |
$24.182 |
$283.843 |
13,60% |
17092 |
6,30% |
$840.000 |
2,9 |
|
Birinci |
177 |
$297.599 |
$27.991 |
$325.590 |
15,60% |
3144 |
1,20% |
$2.500.000 |
2,1 |
|
Çelik |
122 |
$303.932 |
$28.811 |
$332.743 |
15,90% |
17752 |
6,50% |
$820.000 |
3,9 |
|
Demirkol |
76 |
$150.726 |
$14.124 |
$164.850 |
7,90% |
24702 |
9,10% |
$715.000 |
1,0 |
|
Ersen |
23 |
$45.917 |
$5.280 |
$51.197 |
2,50% |
36037 |
13,20% |
$280.000 |
0,6 |
|
Hazırlar |
38 |
$39.159 |
$4.480 |
$43.639 |
2,10% |
2825 |
1,00% |
$420.000 |
1,9 |
|
Oğuz |
19 |
$21.699 |
$2.451 |
$24.150 |
1,20% |
40126 |
14,70% |
$180.000 |
0,5 |
|
Özekmekçi |
28 |
$27.616 |
$3.176 |
$30.792 |
1,50% |
692 |
0,30% |
$700.000 |
2,2 |
|
Yelkenci |
19 |
$15.165 |
$1.744 |
$16.909 |
0,80% |
1970 |
0,70% |
$270.000 |
1,7 |
|
Toplam / Ortalama |
768 |
$1.618.141 |
$155.540 |
$1.773.681 |
85,00% |
177733 |
65,30% |
$7.675.000 |
1,9 |
|
TOPLAM / ORTALAMA |
976 |
$1.903.035 |
$183.301 |
$2.086.336 |
100,00% |
272111 |
100,00% |
$11.325.000 |
1,3 |
Elsevier,
konsorsiyumda yer alan kütüphanelere ScienceDirect paketi içinde yer alan
dergilerin sadece elektronik kopyaları için lisans alma olanağı da
tanımaktadır. Ancak buna karar veren kütüphanenin tüm basılı abonelikleri
durdurması gerekmektedir. Sadece elektronik kopyalar için lisans anlaşması
imzalamak isteyen ve çok sayıda aboneliği olan kütüphanelere %12,5, az olanlara
%10 indirim uygulanmakta, tüm kütüphanelerin ayrıca %9,5 elektronik erişim
ücreti ödemeleri gerekmektedir.
Bu koşulları göz önünde bulundurarak size verilen kütüphaneyi konsorsiyumda temsil ediniz. Gerek sizin kütüphaneniz gerekse diğer kütüphaneler için "en iyi" fiyatlandırma modelini geliştiriniz. (Toplam elektronik lisans ücretini eşit olarak bölüştürebilirsiniz veya tabloda verilen istatistikleri de göz önünde bulundurarak farklı bir model önerebilirsiniz. Hatta bireysel olarak ScienceDirect içinde yer almama kararına da varabilirsiniz. Ancak bunun nedenlerini açıklamanız gerekir.) Geliştirdiğiniz modelin hem temsil ettiğiniz kütüphaneler açısından avantajlarını hem de modelin genelde uygulanabilirliğini tartışınız. Üzerinde uzlaşılan noktaları kısaca özetleyiniz. Eksik bilgi nedeniyle bazı varsayımlarda bulunmak zorunda kaldıysanız bunları da yazınız.
Sizden ortak yazılmış tek bir rapor bekliyorum. Raporda genel durum kısaca özetlendikten sonra alternatif fiyatlandırma modelleri gözden geçirilmeli ve bu modellerin avantaj ve dezavantajları kendi kütüphaneleriniz ve tüm kütüphaneler açısından tartışılmalıdır. Gerekirse konsorsiyal fiyatlandırma modelleriyle ilgili literatürü gözden geçirebilirsiniz. Rapor akademik yazı stiline uygun olarak yazılmalı, gerekli yerlerde dipnot verilmeli ve çalışmanız bir kaynakça içermelidir. Rapor için son teslim tarihi 8 Ocak 2002 saat 09:00'dur. Kolay gelsin.
Son güncelleme: 12 Kasım 2001
©Yaşar Tonta