H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
KÜT 655: Elektronik Bilgi Kaynakları ve Bilgi Hizmetleri (Güz 2002)
Yaşar Tonta <tonta@hacettepe.edu.tr>
SON SINAV
(Geçme notuna etkisi: 50
puan; Sınav tarihi: 14 Ocak 2003;
09:10)
Dönem sonu sınavında sorulacak
sorular aşağıdaki sorular arasından seçilecektir. Sınav yukarıda belirtilen
tarihte seminer odasında yapılacaktır. Sınav süresi üç saattir. Sınava
hazırlanabilmeniz için sınav soruları size bir hafta önceden verilmektedir.
Sınav sorularının önceden verilmesinin temel nedeni dönem boyunca okuma fırsatı
bulamadığınız kaynakları gözden geçirmenize olanak sağlamaktır. Bu soruların
her birinin sınavda çıkabileceğini düşünerek sınava hazırlanınız. Sorulara
vereceğiniz yanıtlar olabildiğince kapsamlı olmalı ve dersin bir parçası olarak
ya da ders dışındaki konuyla ilgili okumalarınıza ve kendi görüşlerinize
dayanmalıdır. Sınav kâğıdında gerekirse okuduğunuz kaynaklara atıf
yapabilirsiniz. Ancak uzun uzun doğrudan alıntılar yapmak yerine, bu
kaynaklarda öne sürülen görüşleri kendi sözlerinizle ve kısaca ifade
edebilirsiniz. Yanıtladığınız sorularla ilgili olarak başkalarının
düşüncelerinden çok sizin ne düşündüğünüzle ilgileniyorum. Bu bakımdan
başkalarının ne düşündüğünü uzun uzun anlatmanıza gerek yok; referans vermeniz
ve bu düşünceleri kendi yanıtlarınız için arkaplan bilgi olarak kullanmanız
yeterli.
Her soruya
vereceğiniz yanıtı önceden planlayarak hangi hususlara değineceğinizi
belirlemenizde yarar var. Dönem boyunca okuduğunuz kaynaklar bu hususların
belirlenmesinde size yardımcı olacaktır. Yanıtlarınızın kapsamlı ve analitik
olması, düzgün ve anlaşılır bir dille yazılması değerlendirmede göz önünde
bulundurulacak ölçütler arasındadır. Bu sınavda sorulan sorulara hazırlanmak
için bir hafta süreniz var. Ancak unutulmamalıdır ki, sınavda çıkacak soruları
derste üç saat içinde yanıtlayacaksınız. Sınavda okuma parçaları ve ders
notları açık olmayacaktır. Sorulara vereceğiniz yanıtların uzunluğuyla ilgili
bir kısıtlama yok. Ancak üç saatlik sürede her soru için en az 2-3 sayfa
gerekebileceğini göz önünde bulundurmanızda yarar var. Kolay gelsin.
SORULAR
1. "Sanayi Toplumu"nun belirleyici özelliklerinden birisi
"kitlesel üretim" ve kitlesel" dağıtım"ın gelişmiş
olmasıdır. "Bilgi Toplumu"nun belirleyici özelliğinin ise
"kitlesel kişiselleştirme" (mass customization) olacağı
savunulmaktadır. Elektronik bilgi hizmetlerinin bugünkü durumunu ve geleceğini
kitlesel kişiselleştirme açısından değerlendiriniz. Sizce hangi hizmetler
kitlesel kişiselleştirmeye uygundur? Örnekler veriniz.
2. Elektronik bilgi hizmetlerinin kişiselleştirilmesi mevcut kütüphane
otomasyon sistemlerine nasıl entegre edilebilir? Tartışınız.
3. Bağlantı yönetim sistemlerinin (link management systems) derme geliştirme
ve derme yönetimi alanında nasıl kullanıldığına ilişkin örnekler veriniz.
Bildiğiniz bir bağlantı yönetim sisteminin özelliklerini kısaca tartışınız.
4. Elektronik bilgi kaynaklarının tam metinlerinde çoğu zaman kataloglama ve
dizinleme bilgileri (metadata) de yer almaktadır. Örneğin, web sayfalarında yer
alan “meta tag”ler başlık, yazar, anahtar sözcükler, özet vb. gibi özellikler
için kullanılmaktadır. Bu noktadan hareket ederek bazı yazarlar artık bundan
böyle elektronik bilgilerin dizinlenmesine, kataloglanmasına ve sınıflanmasına
ihtiyaç duyulmayacağını öne sürmektedirler. Tartışınız.
5. METS (Metadata Kodlama ve Aktarım Standardı) kütüphaneler arasında dijital
nesne değişimi için kullanılan metadata standartlarından biridir. METS hakkında
kısa bilgi veriniz ve diğer metadata şemalarından farklı yönlerini
tartışınız.
6. Elektronik derme yönetimi daha esnek bütçeleme model ve yöntemlerinin
kullanımını gerektirmektedir. “Sahip olmak yerine erişim sağlamak” (veya,
günümüzde daha sık rastlanan, hem sahip olmak hem elektronik erişim sağlamak), konsorsiyum
olarak elektronik bilgilere erişim sağlamak, "kullandığınız kadar
öde"mek (pay-per-view), vd. bunlardan birkaçıdır. Elektronik bilgi derme
yönetimi açısından söz konusu modelleri kısaca tartışınız. Elektronik bilgi
kaynakları ve hizmetleri alanındaki güncel gelişmeleri göz önünde bulundurarak,
örneğin, bir üniversite kütüphanesinde nasıl bir derme yönetimi politikası
izlerdiniz? Tartışınız.
7. Arama motorları , akıllı ajanlar ve “knowbot”lar (bilgi robotu) Internet
üzerindeki bilgi kaynaklarının keşfini kolaylaştırıyor mu? MARC (Machine
Readable Cataloging), ROADS (Resource Organization and Discovery), Dublin Core
Metadata Initiative, RDF (Resource Description Format) ve TEI (Text Encoding
Initiative) gibi “Internet’in kataloglanması” ve Internet üzerindeki bilgilerin
dizinlenmesiyle ilgili projeler kaynakların daha etkin bir biçimde
keşfedilmesine nasıl yardımcı olabilir? Tartışınız.
8. Basılı yayınlar için kullanılan numaralama sistemlerinin (ISBN, ISSN,
CODEN, vd.) benzerlerine elektronik yayınlarda da (örneğin, Serial Item and
Contribution Identifier, Digital Object Identifier, vd.) rastlanmaktadır.
Basılı yayınlar için kullanılan ISBN ve ISSN ile SICI ve DOI’yi işlevleri
(tanımlama, bilgi ticareti, otantiklik, vs.) açısından karşılaştırınız.
9. Elektronik bilgi kaynaklarının korunması ve arşivlenmesi ile ilgili
hususları kısaca tartışınız. “Fiziksel koruma” ve “entellektüel koruma” sizce
ne anlama gelmektedir? Elektronik bilgilerin arşivlenmesi hangi yönleriyle
basılı bilgilerin arşivlenmesinden farklıdır? Örnekler veriniz.
10. Open Archives Initiatives (OAI) konusunda bilgi veriniz. Elektronik
bilgilerin uzun dönemli arşivleme (kalıcı arşivleme) sorununu çözmek için
getirilen önerileri tartışınız.
11. Çeşitli ülkelerde dağıtık yapıya sahip ulusal elektronik kütüphane kurma
çalışmaları yürütülmektedir. Örneğin, ABD’deki NDLTD (National Digital Library
of Theses and Dissertations) veya NCSTRAL (Networked Computer Science Technical
Reports Library) gibi. Ülkemizde de üniversitelerde yapılan tezlerin elektronik
kopyalarını içeren bir elektronik kütüphane kurmak için neler yapılabilir?
Sorunu teknolojik alt yapı ve içerik yönlerinden tartışınız.
12. Telif hakkı yasaları elektronik yayınların koruma, eğitim, kişisel
araştırma amaçlarıyla kopyalanmasına genellikle izin vermektedir (bkz. Amerikan
Dijital Binyıl Telif Hakkı Yasası, Bern Konvansiyonu, vd.). Fikir ve Sanat
Eserleri Yasamızda bu yönde yapılması gereken değişiklikler sizce neler
olabilir? Tartışınız.
13. Avrupa Birliği (AB) müktesebatına uyum sağlamak açısından bu yönde bazı
çalışmalar yapılmasına karşın, ülkemizde henüz vatandaşların bilgi edinme
özgürlüklerini garanti altına alan bir yasa çıkarılmış değildir. Vatandaşların
bilgi edinme özgürlüğü elektronik bilgilere erişim açısından nasıl
gerçekleştirilebilir? Tartışınız. (Burada sadece kütüphaneler tarafından
tutulan elektronik bilgilere değil, aynı zamanda Devlet tarafından elektronik
ortamda tutulan ve saklanan sağlık, tapu, adliye, polis kayıtlarına erişimi de
içine alacak şekilde bir bilgi edinme özgürlüğünden söz edilmektedir.)
14. Elektronik yayınların kullanılması derlenmesi (legal deposit) konusunda
çeşitli çalışmalar yürütülmektedir (örneğin, Hollanda’da yürütülen Deposit
System for Electronic Publications projesi gibi). Elektronik yayınların derlenmesiyle ilgili olası sorunları
(teknik, ekonomik, hukuki, vd.) ayrıntılı olarak tartışınız.
15. Elektronik yayınlarda telif hakkı konusunu kütüphaneler açısından ele
alarak tartışınız. Basılı yayınlar için kütüphanelere tanınan “dürüst kullanım”
(fair use), “bilgi edinme özgürlüğü” gibi kavramlar elektronik ortamda nasıl
uygulanabilir? Örneklerle açıklayınız.
16. Dijital numralandırma sistemleri (örneğin, DOI) dürüst kullanım ilkelerini
gözetmek ve bilgi edinme özgürlüğünü garanti altına almak için nasıl
kullanılabilir? Tartışınız.
17. PICS (Platform for Internet Content Selection) hakkında kısa bilgi veriniz.
Web’de çeşitli amaçlarla (çocukları “muzır neşriyat”tan koruma, istenmeyen
sayfaların gezilmesini engelleme, mahremiyet, vs.) kullanılan filtreleme
sistemlerinin derme geliştirme ve derme yönetiminde kullanımının olumlu ve
olumsuz yönlerini kısaca tartışınız.
18. Kütüphanelerin elektronik bilgi sağlamak (satın alma, kiralama, vd.) için
tek başına ya da bir konsorsiyum üyesi olarak imzaladıkları lisans
anlaşmalarında göz önünde bulundurulması gereken hususları tartışınız.
Son güncelleme: 7 Ocak 2003
©Yaşar Tonta