http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/fall2000/kut780/k780-donem-odevi.htm
H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
KÜT 780: Kütüphanecilikte Son Gelişmeler: Dijital Kütüphaneler (Güz 2002)
Yaşar Tonta tonta@hacettepe.edu.tr
Dijital kütüphanelerle ilgili dönem ödeviniz elektronik tezler konusunda herkesin katkıda bulunacağı ortak bir çalışma hazırlamak olacak. Amaç hem elektronik tezlerle ilgili olabildiğince “dört başı mamur” bir belge ortaya çıkarabilmek hem de değerlendirme aşamasında olan “H.Ü. Elektronik Tez Projesi”nde karşılaşılabilecek sorunlar hakkında ön bilgi edinmek. Dönem ödevinin amacı elektronik tezlerle ilgili kapsamlı bir “review article” hazırlamak değil. Önemli olan, Hacettepe’de “anadan doğma” e-tez sunma, saklama ve kullanıma açma aşamalarını da içeren bir değerlendirme belgesi hazırlamak. Bu belgeyi okuyan bir kişi açık bir biçimde temel sorunların neler olduğunu, böyle bir projeyi sonuna dek götürmek gerekirse nelere hazırlıklı olmak gerektiğini (teknik, ekonomik, örgütsel-yönetimsel, yasal açılardan) net bir şekilde görebilmeli.
Kimin hangi alt konuları araştıracağı aşağıda verilmektedir. Alt konuların elbette birbiriyle çakıştığı noktalar da var. Ancak her alt konunun örgütsel boyutlarını herkesin ayrı ayrı düşünmesi ve yazması gerekli. Bu bakımdan ayrı bir alt bölüme malzeme olacak yönetimsel ve örgütsel hususları biriktirip topluca tartışmak da mümkün. Ama bütünlüğü olan kısa bir alt bölüm ortaya çıkarmayı amaçlamalısınız. (Bu kısmın başlıbaşına bir çalışma konusu olabilecek kadar kapsamlı olduğunun farkındayım. Ama proje özelinde işin bu yönünden kısaca söz etmekte de yarar var.[1]) Gene herkesin varsa kendi alt konusuyla ilgili standartları tartışması gereklidir (örneğin, Evrensel Koruma Standardı (UPF) ya da RDF/XML/DSSSL kaynak tanımlama, numaralandırma, standartları gibi). Standartlarla ilgili kısmın kapsamlı (exhaustive) olmasına, her standarttan söz edilmesine gerek yok. Ancak e-tez projeleri açısından “olmazsa olmaz” standartları da atlamamalıyız. Aynı şekilde, uluslararası gelişmeleri de yine herkes kendi konusu açısından değerlendirebilmeli. Örneğin, NDLTD örneğiyle hepiniz aşina olmalı, üzerinde çalışacağınız alt konular açısından özelliklerini bilmeli ve gerekirse raporunuza yansıtmalısınız (D-Lib Magazine’de konuyla ilgili birçok makale yayımlandı.). Açık Arşivler Girişimi ya da E-print’ler ve e-teknik raporlarla e-tezler arasındaki ilişkiler vb. gibi.
Size verilen konu(lar)da doyurucu metinler yazabileceğinizin farkındayım. Ama bunun ortak bir çalışma olmasını istememin sebebi ortak bir belge hazırlamanın güçlüklerini tecrübe etmeniz ve belgenin bütünündeki tutarlılığı sağlamak için çaba göstermeniz (birbirinizi konuyla ilgili makalelerden haberdar etmek, belgedeki alt bölümler arasında çapraz referanslar vermek, ikilemeleri yakalayıp ortadan kaldırmak bu tecrübenin bileşenlerinden birkaçı). Böylece herkes aynı zamanda bir diğerinin işlediği konuyu da öğrenecek ve koordineli bir biçimde hareket edecek.
Dönem ödevi için yaklaşık bir aylık bir süreniz var. Şöyle bir planlama yapmanızda yarar var: Önce -diyelim ki bugünden itibaren iki hafta içinde- herkes ön araştırma yaparak esas metinde bulunması gereken başlık ve alt başlıkları belirleyebilir ve bu çalışma bir bütün haline getirilebilir. Her başlık altında ne yazılmasının planlandığı bir-iki cümleyle verilebilir. Bu, bana teslim edeceğiniz ilk belge olur. Kuşkusuz bu iki hafta içinde metni yazmaya da başlayabilirsiniz. Hazırladığınız ilk belge üzerinde ilk aşamada size resmi bir geribildirim vermeyi düşünmüyorum. Sadece planlarınızı yapmak açısından bir takvime bağlı kalasınız diye bunu yapmanın yararlı olacağını düşünüyorum. Ama arzu ederseniz ilk belgeyi teslim ettiğiniz zaman hazırlayacağınız çalışmanın ardında yatan mantığı kısaca bana aktarabilirsiniz.
İkinci aşamada sömestre sonuna dek bu başlıkların içini doldurmalı ve olabildiğince akademik bir yazı stiliyle (dipnot vs.) size düşen kısmı kaleme almalısınız. Son aşamaya geldiğinizde metnin tamamını birlikte gözden geçirmeli, eksikleri birlikte saptamalı, tutarlı bir belge ortaya çıkarmalısınız. Belgenin son halini bana teslim ettiğinizde bunu dersin bir gereği olarak değerlendirir ve metnin nasıl daha iyileştirilebileceğini tartışırız. Metnin son halini 24 Ocak 2003’te bana teslim etmeyi hedeflemenizde yarar var. Bu sömestre bittikten sonra da belge üzerinde çalışma isteği devam ederse, yarıyıl tatilinde ve bahar sömestresinde de çalışmalara devam edilir ve daha doyurucu bir metin ortaya çıkarılabilir.
Bütün bu süreçte ben editör/hakem olarak sizlere yardımcı olacağım. Tatminkar bir ürün ortaya çıktığı takdirde bu metni projenin daha sonraki aşamalarında değerlendirmek mümkün. Hatta e-tezlerle ilgili ortak bir yayın olarak da değerlendirilebilir. Kolay gelsin.
Konu dağılımı
Umut Al
Metadata, elektronik tez DTD (Data Type Definition) bizim tezler için de kullanılabilir mi? E-tez DTD’si ile MARC veya benzeri sistemler arasındaki “mapping” ve birlikte çalışabilirlik konuları. Bu aşamada metadata bilgisinin elde edilmesi, dönüştürülmesi, depolanması, alt yapıya ve kullanıcı arabirimine monte edilmesi, gösterilmesi konusunda Levent’le koordineli çalışmakta yarar var.
Gülten Alır
E-tezlerin korunması ve arşivlenmesi; geçici arşivleme, kalıcı arşivleme, otantikasyon, arşiv kopyası - kullanım kopyası ayrımı; yenileme/teknoloji göçü/arşivleme amacıyla kullanılabilecek teknolojiler, veri ambarları, vs. Başka e-tez uygulamalarında neler yapılıyor? Bunlardan yararlanmak mümkün mü?
Levent Ertürk
Depolama ve dağıtım amacıyla kullanılabilecek formatlar (HTML, XML, PDF, vs.), kullanıcı arabirimi tasarımı, erişim yönetimi, alt yapı, dizinleme ve erişim algoritmalarının alt yapıya monte edilmesi, projede kullanılabilecek arama protokolleri (örneğin, Dienst ve IAFA). Metadata bilgileri konusunda Umut’la, kullanılacak bilgi erişim algoritmaları konusunda İrem’le koordineli çalışmakta yarar var.
Elektronik tezler için ne tür dizinleme ve bilgi erişim algoritmaları kullanılabilir? (Lesk’in 5. bölümünü (“Knowledge Representation Methods”) temel alarak geçen hafta tartıştığımız sınıflama, tam metin dizinleme, vs. gibi hususlar e-tezler bağlamında nasıl uygulanabilir?) Ne tür arama motorlarından yararlanabiliriz? Burada amaç hangi metadata şemasının kullanılacağı değil. İşin bu kısmıyla Umut ilgilenecek. Erişim algoritmalarının kullanıcı arabirimine ve alt yapıya monte edilmesi konusunda Levent’le birlikte çalışmakta yarar var.
Entellektüel mülkiyet hakları ve dijital kütüphane ekonomisi. E-tezlerin fiyatlandırılması konusunda izlenen yöntemler (örneğin, MIT, UMI, Virginia Teknik ne yapıyor? PEAK vb. uygulamalarda kullanılan modeller e-tezler için de geçerli olabilir mi?) Özellikle elektronik telif hakkı yönetim sistemleri vs. Bu iki konunun e-tezler bağlamında tartışılması. Hacettepe’de e-tezlerde mülkiyet hakları ve ekonomik sorunlar nasıl halledilebilir? Yurt dışındaki uygulamalar bu konuda yol gösterici olabilir mi? E-tezlerde entellektüel mülkiyet haklarının yönetimi ile ilgili olarak kullanılabilecek numaralandırma sistemleri (örneğin, DOI).
Son günleme tarihi: 16 Aralık 2002
© Yaşar Tonta
[1]
Mehmet Boz’un tezi bu
konuyu ulusal düzeyde ele alan ve “melez” (basılı + elektronik sunum) çözüm
öneren bir çalışma.