ELEKTRONİK YAYINCILIK VE BİLİMSEL İLETİŞİM
Elektronik yayıncılık (e-yayıncılık) " belgelerin" elektronik ortamlar ve/ya da ağlar aracılığıyla dağıtımı, arşivlenmesi ve bu belgelere erişilmesi olarak tanımlanabilir. İlk elektronik posta (e-posta) mesajının 1964'te Cambridge ya da MIT'den gönderildiği sanılmaktadır. 1970'lere gelindiğinde e-posta araştırmacılar tarafından yaygınlıkla kullanılmaya başlandı. 1983'te dergilerin hem basılı hem de elektronik kopyaları yayımlanmaya başlandı. 1991-1996 yılları arasında yayımlanan elektronik dergi (e-dergi) sayısı 110'dan 3400'e yükseldi (30 katlık artış). Bu dergilerin 1000'den fazlası hakemli.
1992'de yapılan bir çalışmada araştırmacıların sadece %7'sinin ağı bilgi edinmek ya da yayın yapmak amacıyla kullandığı ortaya çıkarıldı. Bilim insanlarının ve yayıncıların elektronik yayıncılığı kolayca kabullenememelerinin çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bilim insanları elektronik yayıncılığı ciddi bilimsel araştırma sonuçlarının yayımlanması için uygun bir ortam olarak görmemektedirler. Öte yandan yayıncılar da pazarlarını sadece belirli bir teknolojiye sahip okuyucularla sınırlamak istememekte, e-yayıncılıktaki ekonomik modeller tam olarak oluşmadan riske girmek istememektedirler. Bunun yanı sıra e-yayıncılık alanındaki entellektüel mülkiyet hakları, arşivleme vb. gibi daha birçok sorun bilim insanları, yayıncılar, kütüphaneciler arasında yoğun tartışmalar yaratmaktadır.
Basılı ya da elektronik ortamlardan yararlanılarak gerçekleştirilmiş olmasına bakılmaksızın bilimsel iletişimin iki temel amacı vardır:
E-yayıncılık aracılığıyla bu amaçların nasıl gerçekleştirileceği önemli bir tartışma konusudur.
Derste tartışacağımız konulardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz: Elektronik yayıncılığın teknolojik ve ekonomik yönleri, basılı yayınlarla elektronik yayınların çeşitli yönlerden karşılaştırılması (telif hakkı, arşivleme, erişim, sertifikasyon, ikincil kaynaklar tarafından dizinlenip dizinlenmedikleri, hakemlik kurumunun nasıl işlediği, vd.)
E-yayıncılık ve bilimsel iletişim konusu son yıllarda gerek teknik literatürde gerekse kütüphanecilik literatüründe yoğun bir biçimde tartışılmakta, konuyla ilgili dergiler yayımlanmakta (Journal of Electronic Publishing), bazı dergiler özel sayılar yayımlamaktadır. Örneğin, Library Trends'in Bahar 1995 sayısı (cilt 43, no. 4) " Networked Scholarly Communication" konusuna ayrılmış ve bu konu çeşitli yönleriyle tartışılmıştır. Aynı şekilde Journal of the American Society For Information Science'ın Eylül 1996 (cilt 47, no. 9) özel sayısının konusu e-yayıncılıktır. IFLA Journal'ın 22. cilt 3. sayısında (1996) kütüphaneler ve e-dergiler konusu çeşitli yönleriyle incelenmektedir.
E-yayıncılık konusunda basılı dergilerde yayımlanan makalelerin yanı sıra elektronik ortamda da çeşitli makaleler yayımlanmaktadır. 24-25 Nisan 1997'de Andrew Mellon Vakfı tarafından düzenlenen " Bilimsel İletişim ve Teknoloji" konulu konferans bunlardan birisidir. Bu konferansta sunulan bildirilerin elektronik kopyalarına http://arl.cni.org/scomm/scat/ adresinden erişilebilir. (Bu adresteki makalelere bir göz atmanız son derece yararlı olacaktır.)
E-yayıncılıkla ilgili tek tek kitap ya da makaleleri içeren kapsamlı bir kaynakça vermeyeceğim. Ancak Charles W. Bailey'nin " Scholarly Electronic Publishing Bibliography" adını verdiği ve 1990'ların başından beri sürekli güncelleştirdiği (http://info.lib.uh.edu/sepb/sepb.html) kaynakçaya bakabilir ve bu kaynakça üzerinde anahtar sözcüklerle tarama yapabilirsiniz. E-dergilerle ilgili bilgi edinmek isterseniz Association of Research Libraries Directory of Electronic Journals, Newsletters and Academic Discussion Lists (Washington, DC: ARL, 1991- ) 1991'den beri her yıl yayımlamaktadır. (ARL'in Web sayfasında da (http://arl.cni.org) bu rehberle ilgili bilgi var.) Internet aracılığıyla erişilebilen ve yeni yayımlanan e-dergilerin listesine ise NewJour Archive'dan (http://gort.ucsd.edu/newjour) erişilebilir. (Bu listeye abone olarak yeni yayımlanmaya başlayan e-dergilerin listesini e-posta yoluyla da elde edebilirsiniz.)