Sosyal Bilimlerde Türkiye’nin Dünyadaki Yeri

Yaşar Tonta ve Mustafa İlhan

Hacettepe Üniversitesi

Öz

Bu makalede 1985-1996 yılları arasında Social Sciences Citation Index’te (SSCI) dizinlenen dergilerde yayımlanan Türkiye adresli yayınlar incelenmektedir. Bu süre içerisinde ilgili dergilerde Türkiye adresli toplam 887 yayın yer almıştır. 1996 yılında yayımlanan ve SSCI’de dizinlenen Türkiye adresli bilimsel yayınların sayısı ise 166’dır. Bu sayıyla Türkiye 1996 yılında toplam sosyal bilimler yayınlarının %0,14’ünü üretmiş olmakta ve dünya sıralamasında 34. sırada yer almaktadır. Türkiye adresli yayınların dörtte üçü tam metin makalelerden oluşmaktadır. Yayınların %95’i İngilizcedir. Yayınların hemen hemen yarısı tek yazarlıdır. Yayınların büyük bir kısmı (%93) üniversitelerde görevli araştırmacılar tarafından üretilmiştir. ODTÜ, Boğaziçi ve Bilkent Üniversitelerindeki araştırmacılar yayınların yarısından fazlasına (%53) katkıda bulunmuşlardır.

Abstract

This paper reviews the contributions (articles, notes, book reviews, etc.) of Turkish social scientists to the world’s social sciences literature. Such contributions were identified through the Social Sciences Citation Index (SSCI) by checking the authors’ affiliation addresses to see if they included the word “Turkey”. Altogether a total of 887 contributions were identified from 1985-1996. The number of contributions in 1996 is 166, which constitutes a mere 0,14% of the overall contributions in the world. The three fourth of the contributions are of full-text articles. An overwhelming majority of the contributions (95%) are written in English. Most contributions (93%) came from researchers at universities. Researchers affiliated with the Middle East Technical, Bosporus and Bilkent Universities contributed to more than half (53%) of all social science publications.

Giriş

Türkiye son yıllarda atıf dizinleri (citation indexes) kapsamındaki dergilerde çıkan bilimsel yayın sayısı bakımından fen ve sağlık bilimleri alanlarında büyük bir atılım gerçekleştirmektedir. Ülkemiz 1996 yılında Science Citation Index’te (SCI) dizinlenen Türkiye adresli yayın sayısının 3774’e yükselmesi sonucu dünya sıralamasında %0,42 pay ile 29. sıraya yükselmiştir (TÜBİTAK, 1997). Türkiye’nin tüm alanlarda ve özellikle fen, mühendislik ve sağlık bilimleri alanlarındaki performansı değişik araştırmalarda ortaya konmuştur (Braun et al., 1995a, 1995b; Denkel ve diğ., 1996; Garfield, 1991; İlhan, 1996; İlhan ve Türker, 1995, 1996a, 1996b, 1996c). 1993 yılında Türkiye Bilimler Akademisi’nin kurulması ve bu kuruluşun özellikle sosyal bilimler alanındaki çalışmaları desteklemesi sonucu Türkiye’de bu alandaki çalışmalarda da bir artış gözlenmektedir.

Bu çalışmanın amacı 1985-1996 yılları arasında Türkiye’nin sosyal bilimlerdeki performansını Social Sciences Citation Index’te (SSCI) dizinlenen Türkiye kaynaklı yayınları inceleyerek ortaya koymaktır.

Yöntem

SSCI’de yer alan Türkiye adresli yayınları incelemek için Knight-Ridder Şirketinin Dialog sisteminde yer alan “Social SciSearch” (File no. 7) adlı veri tabanında 19 Haziran 1997 tarihinde çevrimiçi (online) bir tarama yapılmıştır. Söz konusu veri tabanında 1972 yılından beri dünyada yayımlanan yaklaşık 1500 kadar önemli sosyal bilimler dergisinde yer alan makaleler dizinlenmektedir. Bu veri tabanında 3000 kadar doğal, fiziki ve biyomedikal bilimler dergisinde yayımlanan sosyal bilimler konulu makaleler ve birçok önemli monografik eser de bulunmaktadır. Böylece bu veri tabanı 4500 kadar dergiyi sosyal bilimler alanındaki çalışmalar yönünden taramış olmaktadır.

Social SciSearch veri tabanında yazar adresi olarak verilen alanda “Türkiye” coğrafi kodu bulunan tüm yayınlar saptanmıştır. “Yayın” terimi bu çalışmada makale, bildiri özeti, kısa not, editoryal, kitap eleştirisi, inceleme ve düzeltme/ekleme türündeki yazıları kapsamaktadır. Kitap, derleme vb. monografik eserler bu çalışmanın kapsamı dışındadır.

Üniversitelere mensup tek yazarlı yayınlar ile ilk yazarı üniversite kökenli olan yayınlar üniversiteler tarafından üretilmiş olarak kabul edilmiştir. Benzeri bir yaklaşım üniversite dışı kuruluşlar için de gösterilmiştir.

Bu değerlendirmede ortak yazarlı yayınlarda birden fazla kuruluşa kredi verilmiştir. Örneğin, Hacettepe ve Bilkent mensubu iki araştırmacı tarafından yazılan bir makalede, ilk yazarın hangi üniversiteden olduğuna bakılmaksızın, hem Hacettepe Üniversitesi hem de Bilkent Üniversitesi kredilendirilmiştir. Aynı şey üniversite dışı kuruluşlar için de yapılmıştır.

Bulgular

SSCI’de 1972-1996 yılları arasında Türkiye adresli toplam 1360 yayın dizinlenmiştir. Bu sayı dünyada sosyal bilimler alanında üretilen toplam yayınların yaklaşık %0,06’sına karşılık gelmektedir. 1996 yılında yayımlanan ve SSCI’de dizinlenen Türkiye adresli bilimsel yayınların sayısı 166’dır. Bu sayıyla Türkiye 1996 yılında toplam sosyal bilimler yayınlarının %0,14’ünü üretmiş olmakta ve dünya sıralamasında 34. sırada yer almaktadır (Tablo 1.) Oysaki 1995 yılında ülkemiz 36. sırada yer almaktaydı (Denkel ve diğ., 1996, Tablo 2). 1996 yılında sosyal bilimlerde bir önceki yıla göre %36 oranında daha fazla Türkiye adresli yayın yapılmıştır. Böylece Türkiye sosyal bilimlerde 1996 yılında dünya sıralamasında iki sıra birden yükselmiştir.

Tablo 1. 1996 Yılında Sosyal Bilimler Alanındaki Yayın Sayılarına Göre Ülkeler Sıralaması

Bu arada bir fikir vermesi açısından Sanat ve İnsani Bilimlerdeki durumumuz konusunda da bilgi vermekte yarar vardır. Arts & Humanities Citation Index’te (AHCI) 1996 yılı sonuna kadar Türkiye adresli toplam 235 yayın yer almıştır. Bu sayı sanat ve beşeri bilimler alanında dünyadaki yayınların %0,029’unu oluşturmaktadır. Bu alanda 1996 yılındaki yayın sayımız 23’tür. Bu sayıyla Türkiye 1996’da dünya sıralamasında %0,046 pay ile 40. sırada yer almaktadır. 1995 yılında ise Türkiye 20 yayınla 37. sırada yer almaktaydı (Denkel ve diğ., 1996, Tablo 3). Başka bir deyişle Türkiye sanat ve beşeri bilimler alanında 1996 yılında sıralamada üç sıra aşağıya düşmüştür.

1985-1996 yılları arasında SSCI’de Türkiye adresli 887 yayına rastlanmıştır. Bu yayınların yıllara göre dağılımı Şekil 1’de verilmiştir. Söz konusu 887 yayının yayın türü yönünden analizi Tablo 2’de, tam metin yayınların (makalelerin) yıllara göre dağılımı ise Tablo 3’te görülmektedir. Tablo 2’de görüldüğü gibi yayınların %76.3’ünü makaleler oluşturmaktadır.

Tablo 2. Türkiye Kaynaklı Sosyal Bilimlere Ait

Yayınların Türlerine Göre Dağılımı (N=887)

Tablo 3. Türkiye’nin Sosyal Bilimler Alanındaki Makale

ve Diğer Yayınlarının Yıllara Göre Dağılımı (N=887)

Sosyal bilimler alanındaki 887 yayının 845’i İngilizce, 22’si Türkçe, 13’ü Almanca, 4’ü Fransızca, 2’si Çekçe ve 1’i de İsveççe yazılmıştır.

SSCI’de yer alan Türkiye adresli yayınların 825’inin ilk yazarı üniversite kökenlidir (%93). İlk yazarı üniversite dışı kuruluşlardan olan yayınların sayısı ise 62’dir (%7). Üniversitelerde çalışan toplam 856 araştırmacı 825 yayına tek ya da ortak yazar olarak katkıda bulunmuştur. Yayınlara katkıda bulunan araştırmacıların üniversitelere göre dağılımı Tablo 4’te verilmiştir. Yayınlara katkıda bulunan araştırmacıların yarısından fazlası (%53) sırasıyla ODTÜ, Boğaziçi ve Bilkent Üniversitelerine mensuptur.

Tablo 4. Türkiye Adresli Yayınlara Katkıda Bulunan Araştırmacıların

Üniversitelere Göre Dağılımı

Üniversite dışında çalışan kuruluşlardan 85 araştırmacı yayınlara tek ya da ortak yazar olarak katkıda bulunmuştur. En az üç araştırmacıyla yayınlara katkıda bulunan üniversite dışı kuruluşlar şunlardır: İngiliz Arkeoloji Enstitüsü (8), TÜBİTAK (7), Bakırköy Akıl Hastalıkları Hastanesi (4), Yüksek İhtisas Hastanesi (4), Ankara Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi (4), Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü (3) ve Türkiye Şişe-Cam Fabrikaları A.Ş. (3).

Türkiye adresli sosyal bilimler alanındaki yayınların hangi dergilerde yayımlandıklarına da bakılmıştır. Tablo 5’te en az altı adet yayın içeren dergilerin adları, bu dergilerde yayımlanan makale sayıları ve dergilerin Social Sciences Citation Index Journal Citation Reports’ tan (1994) alınan etki faktörü (impact factor) katsayıları verilmektedir.

Tablo 5. Sosyal Bilimler Alanında Türkiye Kaynaklı En Az Altı Yayın

İçeren Dergilerin Adları ve Dergi Etki Faktörü Katsayıları

Tartışma

Sosyal bilimler alanında 1996 yılında SSCI kapsamındaki dergilerde dünyada yayımlanan 124.500 yayında %56 pay ile ABD ilk sırayı almakta, ikinci sırada ise %12’lik pay ile İngiltere gelmektedir. 1996 yılında en az 1000 yayını olan 11 ülke tüm yayınların %90’ına sahiptirler. Türkiye ise %0,14’lük pay ile 34. sıradadır. Bulgular kısmında da değinildiği gibi, Türkiye 1996’da yayın sayısını bir önceki yıla (1995) göre %36 oranında artırmıştır. Sıralamada Türkiye’nin önünde bulunan Polonya, Yunanistan, Singapur, Çek Cumhuriyeti, Güney Kore ve Çin’de bir önceki yıla (1995) oranla yayın sayısındaki artış, sırasıyla, %10, %5, %13, %6, %36 ve %36’dır. Türkiye 1997 yılında da 1996’daki yayın artış hızını yakalayabildiği takdirde dünya sıralamasında Polonya ve Yunanistan’ı geride bırakabilir. (Söz konusu ülkelerdeki yayın artış hızının 1997 yılında 1996’daki kadar olacağı varsayılmıştır.) Başka bir deyişle Türkiye’nin, aynen fen ve sağlık bilimlerinde olduğu gibi, biraz gayretle dünya sıralamasında birkaç sıra birden yükselmesi pek zor değildir. 1985 yılından beri yayın sayısındaki artışın profili de bunu göstermektedir.

Türkiye’nin yayın sayısındaki artışa sürekli beşer yıllık dönemler itibariyle bakıldığında (Şekil 2), 1985-1995 döneminde aynı hızda bir artış görülürken, 1992-1996 yıllarını kapsayan beş yıllık dönemde daha hızlı bir artış olduğu görülmektedir. Bu artış özellikle tam metin makale sayısındadır. 1992-1996 yıllarını kapsayan beş yıllık dönemde başlangıçta bir düşüş olmuş, bunu 1994 ve sonrasında hızlı bir artış izlemiştir (Şekil 1). Bu artıştaki en önemli neden Türk Psikoloji Dergisi’nin 1995 yılından beri SSCI kapsamındaki dergiler arasında yer almasıdır. 1994’te başlayan bu yükselişte 1993 yılında kurulmuş olan Türkiye Bilimler Akademisi’nin (TÜBA) sosyal bilimlere verdiği desteğin çok az da olsa bir payı olsa gerektir. Giderek artan bu destek ilerideki yıllarda yayın sayısında kendisini daha belirgin bir şekilde gösterecektir kanısındayız.

Sosyal bilimler alanındaki yayınların %76.3’ü tam metin makale şeklindedir. Sürekli beşer yıllık dönemlerde makalelerin tüm yayınlar içindeki yüzdesine bakılacak olursa (Tablo 6), tam metin makalelerin 1985’ten beri aynı oranı koruduğu görülecektir. SSCI kapsamındaki Türkiye adresli yayınlarda Türk Psikoloji Dergisi’nin katkısı önemli olduğundan, bu dergide çıkan yayınların makale ağırlıklı olması bu oranı makale lehine artıracaktır. Sosyal bilimler alanında “kitap eleştirileri” %6.1’lik bir paya sahiptir. Oysaki fen ve sağlık bilimlerinde Türkiye adresli kitap eleştirilerine çok az rastlanmaktadır.

Tablo 6. SSCI’de Dizinlenmiş Türkiye Adresli Yayınlar İçinde

Makalelerin Yüzdesi (1985-1996)

Türkiye kaynaklı sosyal bilimler yayınlarının %95’i İngilizce, %2’si ise Türkçedir. Diğer dillerdeki yayınların payı ise çok düşüktür. Türkçe yayımlanan yazıların tamamı 1995’ten beri SSCI’de dizinlenen tek Türkçe dergi olan Türk Psikoloji Dergisi kaynaklıdır.

Yayınların hemen hemen yarısı (446) tek yazarlıdır.

Sosyal bilimler alanındaki Türkiye kaynaklı yayınların büyük bir kısmı üniversitelerden çıkmaktadır. Yayınların %93’ünün ilk yazarı üniversite kökenlidir.

Yayınlar yayımlandıkları dergilere göre bir değerlendirmeye tabi tutulduğunda bazı ilginç hususlar ortaya çıkmaktadır. Örneğin, International Journal of Psychology’de yer alan 44 yayının 14’ü makale, 27’si ise toplantılarda sunulan bildiri özetleridir. Aynı durum American Journal of Archaeology için de geçerlidir. Bu dergide yer alan toplam 25 yayından 18’i bildiri özeti, 5’i ise makaledir.

International Journal of Neuroscience’ta yayımlanan makaleler SSCI’de taranmasına karşın bu dergi için etki faktörü (muhtemelen yaşam bilimlerine ait bir dergi olduğundan) Social Sciences Citation Index Journal Citation Reports’ta (SSCI JCR) yer almamaktadır. Adı geçen dergiyle ilgili ilginç noktalardan bir tanesi de bu dergide yayımlanan 39 yazının 35’i Atatürk Üniversitesi’nin değerli bilim adamı Üner Tan’ın imzasını taşımaktadır. Prof. Tan incelenen süre içinde SSCI’de dizinlenen dergilerde toplam 44 yayın yapmıştır. Bunun sonucu olarak da üniversiteler sıralamasında Atatürk Üniversitesi 46 yayın ile altıncı sıraya yerleşmiştir.

SSCI kapsamında olan Türkiye adresli tek dergi Türk Psikoloji Dergisi’dir. Dergide çıkan yayınların büyük bir çoğunluğu Türkçedir. Türk Psikoloji Dergisi’nin dergi etki faktörü katsayısı henüz belirlenmemiştir.

Yöneylem araştırması Türk sosyal bilimcilerin üzerinde en fazla yoğunlaştıkları konu olarak görünmektedir. European Journal of Operational Research ile Journal of the Operational Research Society’de Türkiye adresli toplam 68 yayın yer almıştır. Bu yayınların 56’sı makaledir.

Türkiye adresli 887 yayın 9007 sayfalık yer kaplamaktadır. Bir başka deyişle bir yayının ortalama uzunluğu 10 sayfa civarındadır. Yayınların yaklaşık %60’ı 1-10, %30’u ise 11-20 sayfa uzunluğundadır.

Türkiye adresli 887 yayında toplam 18221 referans yer almaktadır. Yayın başına ortalama referans sayısı 20’dir. Yayınların 89 tanesinde (%10) referans yoktur. 1-20 arasında referansı olan yayınların oranı %52’dir. Yayınların %12’sinde ise 40’tan fazla referans yer almaktadır.

Sonuç

Türkiye SSCI’de dizinlenen sosyal bilimler konulu yayın sayısı bakımından 1996 yılında önemli bir artış kaydederek dünya sıralamasında 34. sıraya yükselmiştir. Türkiye adresli sosyal bilimler yayın sayısı 1996’da bir önceki yıla oranla %36 artış kaydetmiştir. Bu artış hızı Singapur, Güney Kore ve Çin’in artış hızlarına eşittir. Türkiye sosyal bilimlerde yakaladığı bu ivmeyi önümüzdeki yıllarda da sürdürebildiği takdirde dünya sıralamasında, tıpkı fen ve sağlık bilimlerinde olduğu gibi, 4-5 sıra birden yükselme şansına sahip gözükmektedir.

Kaynakça

Summary

Turkey has demonstrated a tremendous progress in science and biomedicine within the last decade with regards to the number of contributions that were indexed in Science Citation Index (SCI). In 1996, a total of 3774 contributions were authored by researchers affiliated with Turkish universities and R&D institiutions, which accounts for 0,42% of the world’s total output in science and biomedical fields and puts Turkey in the 29th place among all the countries.

In this paper we aim to review the performance of Turkish social scientists between 1985 and 1996. We checked the Social Sciences Citation Index (SSCI) (File # 7 on Knight-Ridder’s Dialog system) to identify the contributions authored by Turkish social scientists. We found a total of 887 contributions published in this period with affiliation addresses containing the word “Turkey”. The number of contributions in 1996 was 166, which constituted 0,14% of the overall world output of contributions in social sciences. This figure represents a 36% increase compared with that of the previous year (1995) and puts Turkey in the 34th place among all countries.

Of the 887 contributions, 677 (or 76%) were original articles, 62 (or 7%) were proceeding abstracts, 56 (or 6.3%) short notes, and 54 (or 6.1%) book reviews. An overwhelming majority of contributions (845 out of 887) were written in English. Some 22 articles were written in Turkish, 13 in German, 2 in Czech, and 1 in Swedish. On the average, a typical contribution was 10 pages long and contained 20 references.

The first authors of 825 contributions were affiliated with a university. A total of 856 researchers in universities authored or co-authored 825 articles. More than half (53%) of the contributors were affiliated with the Middle East Technical, Bosporus and Bilkent universities.

We checked to see where Turkish social scientists publish their contributions most often, along with the impact factors of each journal. It appears that they published their contributions mostly in operational research, psychology, neuroscience and archaeology journals.

If Turkey could maintain a growth rate as high as that in 1996, we might be able to catch Portugal and Greece in the very new future.