Modern İletişim Teknolojileri ve Tebliğ

[Bu makale Diyanet,156(2003), 23-25’te (http://www.diyanet.gov.tr/DIYANET/2003aylik/aralik/aralik.htm) yayınlanmış olup kaynak göstermek kaydıyla kullanılabilir. Diyanet Dergisinde yayınlanan versiyonunda yayın politikası gereği Derginin editörü tarafından çıkartılan dipnotlar ilave edilmiştir.]

Kitap, dergi, gazete gibi basım teknolojisine veya radyo ve televizyon gibi elektro-manyetik teknoloji üzerine kurulu araçlara dayalı kitle iletişimi, geçtiğimiz yüzyılın sonlarında İnternet’in keşfi ile yeni ve farklı bir boyut kazanmıştır: Bir İnternet uygulaması olan World Wide Web, kısaca Web, çeşitli türden verilerin (metin, ses, görüntü, hareketli görüntü) ve bunların kombinasyonlarının etkileşimli bir ortamda yayım ve erişimine imkan vermektedir. Dahası, Web’e dayalı iletişim diğer teknolojilere kıyasla çok daha hızlı ve ekonomik biçimde ve mekandan bağımsız olarak gerçekleştirilmektedir. Bu özellikleri Web’in bütün diğer iletişim, basım ve dağıtım teknolojilerini bünyesinde bütünleştirecek biçimde gelişmesine yol açmıştır.

İnternet, artık bütün sektörlerce yaygın kullanılmaktadır ve giderek daha da yaygınlaşmaktadır. İnternet’i yaygın kullananlar arasında yüzlerce farklı din/inanç grubu da bulunmaktadır. Bu gruplar hem inançlarını yaymak hem de mensupları arasında iletişim ve dayanışmayı güçlendirmek amacıyla Web siteleri açmış bulunuyor.

Dini grupların İnternet’te yoğun olarak varlık göstermeleri bu gruplar hakkında bilimsel araştırmalara yol açtığı gibi[i], tamamen yeni dini tartışmalar da başlatmıştır: Tanrı Internet’e bağlanıyor mu ve e-mail adresi var mı? Web’in görsel kapasitesi kutsal kitapların ve diğer dini kaynakların yorumlanmasında yeni açılımlar sağlayabilir mi? “Online” ayin veya ibadet yapılabilir mi? Mesela, Papa II. John Paul, daha geniş bir kitleye ulaşabilmek için 1998 yılından beri ayinlerini İnternet üzerinden yayınlamaktadır. Öyle ise, cemaat halinde “sanal ibadet” ne demektir? Kişi iç huzuru ve aydınlığa elektronik yoldan erişebilir mi? Güvenirlik ve inandırıcılık nasıl temin edilecektir?[ii]

Bir kısım yazarlar İnternet’in yarattığı kaos ve “bilgi kirliliği”ne dikkat çekerken diğer bir kısmı onun potansiyeli üzerinde durmaktadırlar. Bu yazarlara göre “sanal İncil turları”, ölü yada yaşayan peygamberlerle sohbetler, Hz. İsa ile bir yürüyüşte beraber olabilme gibi ileri seviyede etkileşim imkanları kişilerin, kilisede vaaz dinlemenin yada matbu kitaptan İncil okumanın sağladığının çok ötesinde kendilerini Allah’a yakın hissetmelerini sağladığını ileri sürmektedirler.

Gerçekten de, bilgisayar okur yazarlığı ve İnternet bağlantısı olan herkes, Vatikan web sitesini ziyaret ettikten sonra (www.vatican.va) saniyeler içinde Satanistlerin web sitesine (www.satannet.net) geçebilir, “ateistforum”da (www.network54.com/Hide/ Forum/155862) tartışmalara katılırken, burada Kur’anda olduğu yada olmadığı ileri sürülen konuları aynı anda bir Kur’an sitesine giderek (quran.al-islam.com) tahkik edebilir.

İnternnet’te yapılan taramalar, kitabi dinler arasında İnternet’i en az kullananların Müslümanlar olduğunu göstermektedir; sayı bakımından Hırıstiyan ve Yahudi gruplarla arada tam bir uçurum bulunmaktadır. Bununla birlikte, içerik zenginliği ve teknik bakımdan göreli olarak oldukça iyi sayılabilecek İslami web siteleri bulunmaktadır. Bu siteler incelendiğinde, İslam’ın bütün yönleriyle ilgili bilgiler bulunduğu görülmektedir. Ayrıca, Müslüman gruplar arasında iletişim ve dayanışmayı güçlendirmek amacıyla etkileşimli ortamlar yaratıldığı ve bu eğilimin giderek daha çok ağırlık kazandığı görülmektedir.

İslam’la ilgili İnternet’te yer alan bilgiler aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir: İslam’ı Anlamak ve İslam’ın Temelleri; Temel İslami Kaynaklar: Kuran ve Hadis Külliyatı; İslam ve Bilim; İslam Hukuku; Hicri Takvim ve Takvim Dönüştürme; Hac ve Umre Seyahati; İslam Tarihi; Tasavvuf ve Tarikatlar; Şii İslam; Karşılaştırmalı olarak İslam, Hiristiyanlık ve Yahudilik; İslam Hakkında Bilimsel Yayınlar ve Araştırma Merkezleri; İslam Hakkında Haber Gurupları, Forumlar ve Tartışma Listeleri.

Bu başlıkların önemli bir bölümünü içeren genel mahiyette siteler olduğu gibi, ağırlıklı olarak belli bir konuya yönelik siteler de bulunmaktadır.

Genel mahiyetteki sitelere en iyi örnek Siber uzayda IslamiCity’dir (www.islamcity.org). Bu site, Müslümanlar ve Müslümanlığı merak edenler için bilgiye ve alışverişe açılan “high-tech” bir kapı niteliğindedir. Islamic Information Network tarafından hazırlanan site, dini ve tarihi kaynaklar yanında çarşısı ile kullanıcılara etkileşimli bir ortam sunmaktadır. Siteyi ziyaret edenler İslam’ın doğuşu hakkında bilgilenmekte, Kuran ve Hadis gibi temel kaynakları çok boyutlu inceleyebilmekte, Hac ve Umre ile ilgili görsel işitsel malzemeye erişebilmekte, ibadet vakitlerini hesaplayabilmekte, güncel olaylar hakkında haber ve analizler okuyabilmekte veya İmama e-maille soru sorabilmektedir. Radyo Islam beş RealAudio kanalından Kur’an okunması veya İslam’ın öğretimi gibi konularda yayın yapmaktadır. Çarşısında iş ve konferans ilanları yanında, kitap, hediyelik eşya, Video, Müzik ve Bilgisayar yazılımlarına kadar çok çeşitli ürün bulunmaktadır.

Genel mahiyetteki sitelere bir başka iyi örnek de www.islam.com sitesidir. Bu site özellikle 24 değişik tartışma forumu ile dikkati çekmektedir. “Bilim ve teknoloji”, “İslam’da kadın” ve “inançlar arası diyalog” gibi 24 değişik tartışma forumuna oldukça aktif bir katılım olduğu gözlemlenmektedir.

Genel mahiyetteki sitelere Türkiye’den ve Türkçe en iyi örnek Diyanet İşleri Başkanlığı’nın web sitesidir (www.diyanet.gov.tr). Bu site ancak son bir-iki yıldır zengin bir içeriğe kavuşabilmiştir. Diğer Türkçe sitelerin ağırlıklı olarak, Mevlevilik (www.mevlana.ws), Rifai-Kadiri (www.rifai-kadiri.org), Nakşibendi (www.geocities.com/eldiventr/naksi.htm) ve Alevi-Bektaşi (www.alevibektasi.com) gibi çeşitli tarikat gruplarına ait olduğu görülmektedir. Ancak bunların daha çok Türkiye dışından yayın yaptıkları anlaşılmaktadır.

İnternet’te Kutsal Kur’an Kaynakları (Holy Qur'an Resources on the Internet) (www.quran.org.uk) özel bir konuya/misyona hasredilmiş sitelere iyi bir örnek olarak verilebilir. Burada, Kuran’ın Türkçe dahil 24 dilde tercümesi ile çeşitli dillerde tefsirlerine bağlantılar, Kuran yazma koleksiyonlarını bulunduran merkezler hakkında bilgiler ve varsa bu merkezlerin web sitelerine bağlantılar, Kuran hakkında yazılmış makaleler, Kuran, Tevrat ve İncil karşılaştırmaları; Kuran’ın çeşitli makamlarda online (mp3 veya Real Audio formatında) okunuşu, kelimeye dayalı veya fonetik tarama motoru bulunmaktadır. Bir başka kayda değer Kuran sitesi de quran.al-islam.com adresinde bulunmaktadır. Bu sitede, Kuran’ın altı dilde (İngilizce, Fransızca, Almanca, Türkçe, Malay dili ve Endonezya dili) tercümesini karşılaştırmalı olarak incelemek ve iki değişik makamda okunuşunu dinlemek mümkündür. Ayrıca, Kuran’ın içeriğine analitik konu başlıklarından hareketle, veya anahtar kelime araması yoluyla erişilebilmektedir. Bu işlemler yine söz konusu bu altı dilde yapılabilmektedir.

Özel bir misyona hasredilmiş web siteleri içinde doğrudan İslam’a davet eden (www.calltoislam.com); İslam’ın anlaşılmasını hedefleyen (www.understanding-islam.com), İslam’a klavuzluk yapan (www.islam-guide.com) ve soru ve cevaplarla İslam’ı anlatanlar (www.islam101.com) dikkat çekmektedir.

Özel misyona hasredilmiş siteler içinde en ilginci ise www.islam-democracy.org’dur. Bu site Washington’da bulunan ve İslam dünyasında demokrasiyi yaymayı misyon edinmiş bulunan, The Center for the Study of Islam & Democracy adlı kuruluş tarafından yayınlanmaktadır.

Sonuç olarak şunlar söylenebilir: Gerçek dünyada olduğu gibi siber dünyada da din ve inanç konusunun önemli bir yer tuttuğu, tarama motorları yoluyla kolayca elde edilebilen istatistiklerden anlaşılmaktadır. Özellikle Web teknolojisinin sağladığı, görsel ve etkileşimli ortam, dini tebliğ, din eğitimi ve dini gruplar arasında iletişim ve diyalog açısından uygun bir ortam yaratmıştır. Başka bir ifadeyle, “İnternet sayesinde insanlar Allah’a daha yakın olma imkanı bulmuşlardır”[iii].

Her ne kadar, Hıristiyan ve Yahudi gruplara kıyasla istatistiksel olarak daha az olsa da, Müslüman grupların da web teknolojisinin sağladığı bu imkanlardan faydalandıkları görülmektedir. Çok çeşitli dillerde yayınlanan bu web sitelerinde, İslam bütün yönleriyle tanıtılmakta, Kuran ve Hadis külliyatı gibi temel kaynakları çok boyutlu inceleme imkanı sunulmakta, İslam’ın bugünkü meseleleri ile ilgili yüzlerce değişik forumda, uluslar arası çapta hem Müslümanların kendi içinde hem de farklı inançlara mensup kişiler arasında canlı tartışmalar gerçekleştirilmektedir.

Web yayıncılığının çok kolay olması yalan, yanlış ve denetimsiz pek çok bilginin İnternet’te yer alması sonucunu da beraberinde getirmektedir. Bu noktada İlahiyatçı bilim adamlarına büyük görev düşmektedir: Dini alandaki, özellikle İslam’la ilgili web siteleri sürekli gözden geçirilerek, değerlendirme raporları hazırlanmalı ve bunlar da yine İnternet’te (ve diğer medyada) yayınlanmalıdır. Özellikle çocukları ve gençleri zararlı/yanlış bilgilerden korumaya yönelik SiberHızır, AğMeleği, ŞeytanSavar adları altında İnternet filitre programları hazırlatılmalıdır. İlahiyatçılarımızın ve genel olarak diğer sosyal bilimcilerimizin İnternet’i çoluk çocuğun oyun oynadığı ve “chat” yaptığı ortam olarak görmekten vazgeçip ciddiye almalarının zamanı gelmiştir.

İnternet’in diğer medya türlerine kıyasla belirgin özelliği etkileşimli/katılımlı (interactive) olmasıdır ve donanım ve yazılım teknolojilerindeki ilerlemelerle bu özellik giderek daha güçlenmektedir. Özelikle, “virtual reality” veya “sanal gerçeklik” tekniklerinin İnternet üzerinden de uygulanabilir hale gelmesinin yarattığı yeni imkanlardan faydalanılmalıdır: