ÝNGÝLTERE'DE ÝLKÖÐRETÝME ÖÐRETMEN YETÝÞTÝRME VE TÜRKÝYE ÝLE KARÞILAÞTIRILMASI - TÜRKÝYE'DE ÝLKÖÐRETÝME ÖÐRETMEN YETÝÞTÝRMENÝN GELÝÞTÝRÝLMESÝ ÝÇÝN BAZI ÖNERÝLER

Prof. Dr. Nuray SENEMOÐLU

ÖZET

     Bu bildiri, 1991 yýlýnda Ýngiltere’de ilköðretimde öðretme-öðrenme süreçleri ve ilköðretime öðretmen yetiþtirme programlarýnýn deðerlendirilmesine iliþkin yapýlan araþtýrmanýn sadece bir bölümünü oluþturan Ýngiltere’de ilköðretime öðretmen yetiþtirme programlarýnýn açýklanmasý ve Türkiye'de uygulanmakta olan,4 yýllýk lisans programýyla karþýlaþtýrýlmasý ile Türkiye'de ilköðretime öðretmen yetiþtirme için geliþtirilmiþ bazý önerileri kapsamaktadýr.

     Ýlkokul öðretmeni, bireyin biliþsel geliþiminde can alýcý öneme sahip dönemlerden 5-11 yaþlarýndaki çocuklarý etkileyerek gelecek nesillerin biliþsel geliþimini besleyen; ilkokul öðretmeni, bireyin kendine, topluma ve kendi dýþýndaki dünyaya karþý tutumlarýnýn çerçevesini çizen ve þekillendirmeye baþlayan; ilkokul öðretmeni gelecek nesillerin yaþama biçimini büyük ölçüde etkileyen iletiþim, araþtýrma ve yaratýcýlýk becerilerinin geliþimini hýzlandýran kiþidir. O halde ilkokul öðretmeni üstün yeteneðe, üstün empati gücüne ve çok yönlü iþini baþarabilmek için etkili bir hizmet öncesi ve hizmet içi eðitime ihtiyaç duymaktadýr.

     Son yýllarda meslek olarak kabul edilen ilkokul öðretmenliðinin önemi benimsenmiþ ve gerek geliþmiþ, gerekse geliþmekte olan ülkelerde öðretmen eðitiminin niteliði ilgi ve tartýþma odaðý haline gelmiþtir. Helsinki'de yapýlan, Avrupa Eðitim Bakanlarý toplantýsýnda (Neave; 1987), Amerika Birleþik Devletleri'nde Holmes Grub'un tartýþmalarýnda öðretmen eðitimi niteliðinin artýrýlmasý üstünde durulmuþtur. Büyük Britanya'da da öðretimin niteliðine iliþkin Majeste'nin müfettiþleri (HMI = Her Majesty's Inspectors) tarafýndan hazýrlanan iki raporda (1982,1987) öðretmen eðitimi yapan kurumlara alýnacak adaylarýn seçiminde Öðretmen Eðitimini Deðerlendirme Konseyi (CATE) tarafýndan belirlenen ölçütler doðrultusunda daha eleyici olmak gerektiði vurgulanmýþtýr (Galton, 1990).

     Ýngiltere de ilköðretim öðretmenlerinin yetiþtirilmesinde dört ayrý dönem görülmektedir. Bunlardan ilki ellili yýllarda, iki yýllýk, sertifikaya yönelik, çok sýký adeta manastýr gibi, çevreden uzak koþullarda öðrencileri katý, formal öðretim için hazýrlayan ve çoðu zaman çok dar görüþlü, sönük, yaratýcýlýktan uzak öðretmenlerin yetiþtirildiði dönemdir.

     Ýkinci dönem, altmýþlý yýllarda ve yetmiþli yýllarýn baþlarýnda, daha serbest bir ortam da, çok çaba harcanan fakat az basan elde edilen akademik eðitimin aðýrlýklý olduðu dönemdir Programlan orijinal olarak üç yýllýk sertifikaya dönüktür, daha sonra Lisans düzeyinde derece vermeye baþlamýþtýr. Çok az oranda da bir yýllýk Lisans üstü programlar yer almaktadýr. Bu dönemde bazý kurumlar Plowden Raporunda belirlenen delim (Geliþimci yaklaþým) benimserken, büyük çoðunluðu öðrencilerin uygun yaklaþýmý kendilerinin keþfetmesine býrakmýþtýr, öðretmen eðitimi moda halindedir ve öðretmen yetiþtirme tarzý beðenilmektedir.

     Üçüncü dönem, yetmiþli yýllarýn sonlan olup eðitimcilerin kalým savaþý verdiði dönemdir. Bu dönemde ilköðretime öðretmen yetiþtirmede, ayakta kalmayý baþaran kolejler, gerçek okul koþullarýnda mesleðe hazýrlama ve konu alanlarýnýn nasýl öðretilmesi gerektiði sorusunu cevaplayan eðitim programý çalýþmalarý üstünde odaklaþarak anlamlý bir geliþme saðlamýþtýr. Dört yýllýk Lisans eðitimi baþlamýþ ve Bir Yýllýk Lisans Üstü Eðitim Sertifikasý veren program çekici hale gelmiþtir. Ýlkokullardaki Öðretme Standartlarý anlamlý ölçüde yükselmiþtir.

     Dördüncü dönem ise seksenli yýllarda eðitim üstünde politik ilginin güçlendiði ve ile uðraþmak durumunda kaldýðý dönem (Bassey, 1989, Gülsoy 1991).

     Ýngiltere’de Ýlköðretime Öðretmen Yetiþtirme Programlarý

     1984’ten beri Büyük Britanya'da öðretmen yetiþtirme programlarý, öðretmen Eðýümýný Deðerlendirme Konseyi (Council for Accreditation of Teacher Education = CATE) tarafýndan belirlenen ölçütler doðrultusunda uygulanmaktadýr.

     CATE'e göre ilköðretime öðretmen yetiþtirme programlan normal olarak 3 -12 va da 5-12 yaþ grubunu kapsamaktadýr. Bu programlar içinde öncelik, yetiþtiren kurumun öðretim elemaný ve diðer olanaklarýna göre 3 - 8 ya da 5 - 8 yaþ grubunda olabileceði gibi 7 -11 ya da 7 -12 yaþ grubunda da olabilir.

     Ýngiltere'de dört tür ilköðretime öðretme yetiþtirme programý bulunmaktadýr. Bunlar:

1. Üç yada dört yýllýk lisans eðitimi veren programlar (Bachelor of Education: B. Ed)-Genellikle Köklerde ve politekniklerde yapýlmaktadýr. Fakat bu kurumlardan alýnan akademik derecelerin ya baðlý olduklarý üniversiteler ya da Ulusal Akademik Dereceleri Onaylama Kumlu (Councýl for National Academic Awards = CNAA) tarafýndan onaylanmasý gerekmektedir.
2. Bir diðeri ve oldukça yaygýn olarak uygulananý Bir Yýllýk Lisans Üstü Eðitim Sertifikasý programlarýdýr. (One-Year Post Graduate Certificate of Educaton = One - Year PCCE): Bu programa öðrenci ilkokul ulusal eðitim programýnda (National Curriculum) bulunan herhangi bir konu alanýnda Lisans eðitimini tamamladýktan sonra kabul edilmekte ve bir yýl süreyle öðretmenlik eðitimi almaktadýr. Örneðin, eðer öðrenci, felsefe, sosyoloji, hatta psikoloji vb. konu alanlarýnda Lisans derecesi almýþsa öðretmen eðitimi yapan bir programa kabul edilmemektedir.
3. Son zamanlarda, Yerel Eðitim Otoriteleri (LEA) ve üniversite iþbirliði ile yürürlüðe konan iki yýllýk Lisans üstü düzeydeki öðretmen eðitimi programlan (Articled Teacher Scheme): Bir yýllýk Lisans üstü programda olduðu gibi bu programa da öðrenci ilkokul müfredat programýnda yer alan konu alanlarýndan birinde lisans derecesi aldýktan sonra kabul edilmektedir. Bu programdaki öðrenciler, öðretmen olarak maaþlarýný al maktadýr ve zamanlarýnýn % 80'ini okulda uygulama yaparak, % 20'sini de üniversitede kullanmaktadýrlar.
4. Son olarak iki yýllýk yüksek eðitim kurumlarýndan mezun olduktan sonra, hizmet içi eðitim yoluyla öðretmen yetiþtirilen programlar (Licensed Teacher Scheme): Bu tür programlar yaygýn olmayýp, yeni eleman sýkýntýsý çekilen yerlerde uygulanmaktadýr.
   
   

     Programlarda Yer Almasý Gereken Öðeler:

     CATE tarafýndan belirlenen kriterlere göre ilköðretime öðretmen yetiþtiren tüm programlar aþaðýdaki dört öðeyi kapsamak zorundadýr:

1. Öðrencilerin Okul Yaþantýlarý ve Öðretme Uygulamalarý (Students' School Ex perience and Teaching Pracüce)
2. Uzmanlýk Konu Alaný ve Konu Alanýný Öðretme Uygulamasý (Subject Stüdies and Subject Application to Pupil's Leaming)
3. Ý lkokul eðitim programýnda bulunan konu alanlarýnýn öðretimi (Curricuîum Stüdies)
4. Eðitim ve mesleki bilgi (Educational and Professional Stüdies)
   

     1. Öðrencilerin Okul Yaþantýlarý ve Öðretme Uygulamalarý:

     CATE'e göre, öðrencilerin okul yaþantýsý kazanmalarý ve öðretme uygulamalarý birden fazla okulda yapýlmalýdýr. Süresi üç yýl ve daha az olan programlarda toplam olarak en az 75 gün (yýllýk öðretim süresi en az 36 haftadýr), dört yýllýk lisans programlarýnda ise en az 100 gün okulda yasana kazanma ve öðretme uygulamalarýna ayrýlmak zorundadýr.

     Okulda Yaþantý Kazanma ve Öðretme Uygulamasý Ýlköðretime Öðretmen Yetiþtirmenin Kalbi Olarak Görülmektedir.

     Öðrenci öðretmenler, bu öðe yoluyla çocuklarýn öðrenme ve geliþmelerine yardým edici nitelikte program hazýrlamayý, çocuklarýn bireysel ve özel ihtiyaçlarýný karþýlamayý, etkili öðrenme yaþantýlarým seçip, organize etmeyi, kazandýrmayý ve deðerlendirmeyi, çocuðu kendi kendine öðrenmeye, araþtýrmaya, yaratýcýlýða yöneltecek öðretimi etkili olarak yönetmeyi, veliler, okuldaki diðer elemanlar ve toplumla iletiþim ve iþbirliði kurmayý, çaðdaþ eðitim sorunlarýndan haberdar olmayý, kendi mesleki geliþimini izleyerek, ihtiyaçlarýnýn farkýnda olmayý belli bir durumu gözleyip, analiz ederek etkili çözüm yollan bulmayý, kendi kararlarým deðerlendirmeyi, kendi öðretim ilkeleri ve teorisine ulaþmayý öðrenmektedirler.

     2. Konu Alaný Uzmanlýðý ve Konu Alanýnýn Öðretimi :

     CATE'e göre Lisans eðitimi veren programlar içinde konu alaný uzmanlýðýyla ilgili dersler 1.5 yýlý bu alanýn çocuða öðretimi ile ilgili uygulamalar da yatým yýl olmak üzere iki yýllýk bir süreyi kapsamaktadýr.

     Lisans üstü eðitim sertifikasý veren programlar da ise konu alaný öðesi öðrencinin lisans derecesini aldýðý konu alanýna eþdeðer sayýlmaktadýr.

     Ýlkokul öðretmenini konu alam uzmaný olarak yetiþtirmenin amacý, öðretmenin, yetiþtirildiði yaþ sýnýrlan için konu alanýný aþamalý olarak dersler ve üniteler þeklinde düzenleme, yaþ düzeylerine uygun olarak öðretme ve deðerlendirme baþka alanlarda uzmanlaþmýþ meslektaþlarýna konu alanýnýn içeriði ve öðretim yöntemleri hakkýnda önerilerde bulunmasýný saðlamaktýr. Yani konu alaný liderliði yapmaktadýr. Kýsaca, her bir konu alanýnda uzmanlaþmýþ öðretmen kendi okulunda o konu alanýnýn planlanmasýnda, öðretiminde ve deðerlendirilmesinde diðer meslekdaþlarýna danýþmanlýk yapa-. rak hizmet içi eðitim okul içinde gerçekleþtirilmektedir.

     3. Ýlkokul Eðitim Programýnda Yer Alan Konu Alanlarýnýn Öðretimi:

     Bu öðe ilkokul eðitim programýnda yer alan derslerin planlanmasý, öðretimi ve deðerlendirmesini kapsamaktadýr. Ulusal eðitim programýnda ÝNGÝLÝZCE - MATEMATÝK ve FEN BÝLGÝSÝ dersleri Programýn özünü oluþturan dersler (CORE) olarak Tarih, Coðrafya, teknoloji, resim, müzik, din bilgisi, beden eðitimi, drama, yaratýcý dans gibi dersler de temel konu alanlarý (foundation subjects) olarak belirlenmiþ olup öðretim zamaný bakýmýndan, özü oluþturan dersler lehine bir ayrýcalýk gözlenmektedir. Her bir öðretmen yetiþtirme programý, bu dersler (Core) için en az 100'er saat ayýrmak zorundadýr. Bunun da en az 60 saatini kurumda öðretim elemaný-öðrenci etkileþimi, 40 saatini de uygulama için kullanmasý gerekmektedir.

     4. Eðitim ve Mesleki Bilgi :

     Öðrenci, bu öðe yoluyla eðitimin amaç ve deðerlerini, eðitim hizmetinin geliþimini medeni bir toplumda eðitim ve diðer kurumlar arasýndaki iliþkileri, Avrupa'da öðretmen eðitiminin sorunlarýný öðrenir. Mesleki bilgi dersleri öðretmen adayýnýn çocuðun tüm geliþimlerine yardým etme, etkili öðrenmeyi organize etme, yönetme ve deðerlendirme anlayýþýný kazanmasý üzerinde odaklaþtýrmaktadýr. Ayrýca, bu öðe yoluyla öðrencilere, farklý yeteneklere sahip çocuklarý tanýma ve geliþimlerine yardým etme, çoklu kültürel özelliðe sahip bir toplumda tüm çocuklara fýrsat eþitliði saðlama, velilerle, meslektaþlarýyla ve toplumla etkili iletiþim kurma bilgi, beceri ve tutumlarýný kazandýrmayý amaçlamaktadýr.

     Farklý programlara sahip üç ayrý kurumdaki her öðe için ayrýlan toplam öðretim saatleri Tablo l'de verilmiþtir.

     Tablo l incelendiðinde bütün programlarda önceliðin eðitim ve mesleki bilgi alanýna deðil, okul dayanaklý yaþantýlara ve öðretme uygulamalarýna verildiði görülmektedir, Ayrýca, ilkokul programýnda yer alan derslerin öðretimini oluþturan kategoriye de (Curriculum Studies) önemli bir aðýrlýk verildiði dikkati çekmektedir. Bu dersler için de programýn özü (Core) olarak nitelenen Ýngilizce, Matematik ve Fen Bilgisi derslerine, Tarih, Coðrafya, Müzik, Beden Eðitimi, Drama, Din Bilgisi gibi derslerden daha çok zaman ayrýldýðý gözlenmektedir.

TÜRKÝYE ve ÝNGÝLTERE'DE ÝLKÖÐRETÝME ÖÐRETMEN YETÝÞTÝREN DÖRT YILLIK LÝSANS PROGRAMLARININ KARÞILAÞTIRILMASI

1. Ýlkokul Eðitim Programýnda Yer Alan Derslerin Öðretimini Kapsayan Alan (Curriculum Studies): Ýlkokul programýnda yer alan derslerin temel ilke ve süreçleriyle onlarýn çocuða nasýl öðretileceðini kapsayan dersler bu grupta yer almaktadýr. Ayrýca Türkiye'de ilkokul eðitim programýnda yer almayan "Drama". "Yaratýcý Dans" vb. dersler de bu grupta yer almalýdýr. Çünkü, bu dersler okulöncesi ve ilköðretim dönemindeki çocuklarý tanýma, onlarýn öðrenme ve geliþimlerine yardým etmede çok önemli bir yere sahip bulunmaktadýr.
2. Eðitim ve Mesleki Dersleri Kapsayan Alan: Medeni bir toplumda eðitim sisteminin diðer sistemlerle iliþkisini; eðitim sistemine genel bir bakýþý; çocuðun geliþimini ve öðrenmesinin doðasýný; program geliþtirmeyi; öðrenme-öðretme kaynaklarýnýn düzenlenmesini, yönetimini, ölçme ve deðerlendirmeyi; velilerle, okuldaki diðer birey lerle ve toplumla iletiþim ve iþbirliði yeterliklerini kazandýran eðitim ve mesleki bilgi bu grup içinde yer almaktadýr.
3. Okul Temelli Öðrenme Yaþantýlarýný ve Öðretme Uygulamalarýný Kapsayan Alan :Bu gruptaki yaþantýlar yoluyla düþünen ve yansýtan uygulayýcýlar (reflective practitioner) yetiþtirilebilecektir. Bir baþka deyiþle, çeþitli durumlarý gözleyen, analiz eden, ilkeler geliþtiren, geliþtirdiði ilkeleri uygulayýp deðerlendiren, kendine özgü teoriye ulaþabilen ve genel teoriyle karþýlaþtýrarak bir sonuca varan, bu süreç sýrasýnda kendi öðretme yeterliklerinde geliþimi de yansýtan kiþiler yetiþtirebilmek için bu gruba önemli bir zaman payý verilmesi gerekmektedir. Okul temelli yaþantý kazanma ye öðretme uygulamalarýnýn amacýna ulaþabilmesi için programda önemli bir zaman ayrýlmasýnýn yaný sýra öðretmen yetiþtiren kurum ve ilköðretim okullarýnýn sýký iþbirliðine gerek vardýr. Bir grup uygulamadan elde edilen yeni fikirlerle, diðeri de teorideki geliþmelerle birbirlerini beslemelidir. Öðretmenlerin seminerler ve çeþitli toplantýlarla hizmetçi eðitim yoluyla yetiþmeleri saðlanýrken ayný zamanda onlarýn uygulamalarýndan gelen dönütlerle öðretim elemanlarýnýn yetiþmesi saðlanmalý, deðerlendirme sürecine öðrenci-öðretmen öðretim elemaný üçlüsü birlikte katýlmalýdýr. Böylece öðretmen yetiþtiren kurum ve okul arasýndaki boþluk kapatýlabilir.

* 2 Yýllýk Lisans üstü eðitim programýnýn ikinci yýl programý hazýr olmadýðýndan bu programda kapsanmamýþtýr. Ancak % 80 okullarda uygulama olmak üzere, 5 yaþýn altýndaki çocuklarýn eðitimi, ebeveynle çalýþma, özel eðitim ihtiyâçlarý ve deðerlendirme konulan kapsanacaktýr.

** Bir günlük çalýþma beþ saat olarak düþünülmüþtür.