ÖĞRENME DÜZEYİNİ YÜKSELTME

Prof. Dr. Nuray SENEMOĞLU

     Hızla değişen dünyada istendik davranışların yüksek verimle kazanılması gereği, plan öğesine ağırlık vermeyi zorunlu kılmaktadır. İstendik davranışları öğrencilere davranış bilimlerinin verilerine dayalı olarak belli yetkinlik düzeyinde ve verimlice kazandırmaya çalışan kurum ise okuldur.

     Davranışların kasıtlı kültürleme süreci ile belli yetkinlik düzeyinde, yüksek verimle kazandırılması beklenmekle birlikte, ülkemiz eğitim sisteminde yer alan çeşitli düzey ve türdeki okullarda istendik davranışların tam olarak kazandırılamadığı gözlenmektedir. Sınıf geçme esası öğrencilerin istendik davranışları tam olarak kazanmasına dayalı olmadığı gibi (Ertürk, 1984, s. 116-120), Öğrencilerin büyük çoğunluğu, girdiği okulu normal öğretim süresinden daha uzun sürede tamamlayabilmektedir (Kaya, 1984, s. 129, 161, 270).

     Öğrencilerin çoğunluğunun orta düzeyde erişiye ulaşabildiği ülkemizde eğitim sisteminin seçicilik ve eleyicilik özelliğinden kurtarılması ve bilişsel güçlerin israfına engel olunması gerekmektedir. Bu amaçla, öğrenmeyi etkileyen etkenlerden genel yetenek, ailenin sosyo-ekonomik statüsü, öğretmenin kişilik özellikleri, okulun özellikleri gibi değişmeye dirençli değişkenlerle uğraşmak yerine, bilişsel giriş davranışları, duyuşsal giriş özellikleri, ipuçları, katılma, pekiştireçler dönüt-düzeltme gibi değiştirilebilir değişkenler öğretme-öğrenme ortamında etkilice bir arada işe koşulmalıdır (Bloom, 1984, s. 6).

     Özellikle aşamalılık gösteren derslerin bilişsel giriş davranışlarının belirlenerek öğrenme eksiklerinin giderilmesi, kendisinden sonra gelen öğrenmeleri olanaklı kılacağından ya da kolaylaştırabileceğinden önem taşımaktadır. Ayrıca öğretme-öğrenme sürecinin kontrol altına alınması, bir başka deyişle her öğrenme ünitesinde öğrenilmesi gereken davranışların hangilerinin tam, hangilerinin yetersiz ya da yanlış öğrenilmiş oldu-nün belirlenmesi, öğrenme eksik ve yanlışlarının artmadan giderilmesini ve aşamalı bir derste, bir sonraki ünitenin önkoşul öğrenmelerinin de tam olmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla.eğitimin yetkinlik ve verimlilik düzeyi yükselebilecektir. Bu nedenle ülkemiz eğitim sisteminin çeşitli düzey ve türdeki derslerinde bilişsel giriş davranışlarının belirlenerek bu davranışlardaki eksiklerin başlangıçta tamamlanmasına ve öğretme-öğrenme sürecinin kontrol altına alınmasına, bir başka deyişle dönüt-düzeltme işlemlerinin uygulanmasına gerek duyulmaktadır. İlk ve orta öğretim düzeyinde söz konusu değişkenlerin erişi düzeyini yükselttiği kanıtlanmakla birlikte, yüksek öğretim düzeyinde ve âşamalılık ilişkisi düşük olan derslerde bu değişkenlerin erişiye etkisi tartışılmaktadır (Mueller, 1976). Bu nedenle öğrenmeyi etkileyen değişkenlerin yüksek öğretim düzeyinde ve âşamalılık ilişkisinin sıkı olmadığı kabul edilen derslerde de erişiyi ne ölçüde etkilediğinin araştırılmasına gerek duyulmaktadır.

     Yukarda belirlenen sorun dikkate alınarak yapılan bu araştırmada Program Geliştirme ve Öğretim I dersinde bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin giderilmesinin ve buna ek olarak dönüt-düzeltme işlemlerinin uygulanmasının öğrenme düzeyine ve erişiye etkisi incelenmiştir. Araştırma yüksek öğretim düzeyinde ve âşamalılık ilişkisinin düşük olduğu kabul edilen bir derste, söz konusu değişkenlerin bir arada işe koşulması bakımından önem taşımaktadır. Ayrıca son yıllarda yoğunlaşan, öğretme ve öğrenmede etkili olan bazı değişkenleri bir arada kullanarak öğrenme düzeyini ve niteliğini yükseltme çabalarına katkı getireceği umulmaktadır.

     Araştırma 1984-1985 öğretim yılı bahar döneminde, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümünün Program Geliştirme ve Öğretim I dersini almakta olan lisans öğrencileriyle üç grupta yürütülmüştür. Öğrenciler deney ve kontrol gruplarına eş olasılıkla (random) atanmıştır. Kontrol grubunda geleneksel yön temle öğretim yapılmış; birinci deney grubunda kontrol grubundaki öğretime ek olarak bilişsel giriş davranışlarındaki eksikler tamamlanmış; ikinci deney grubunda ise birinci deney grubundaki işlemlere ek olarak, her .öğrenme "ünitesinin sonunda izleme testleri uygulanmış, ünitede kazandırılmak istenen davranışlardan eksik ve yanlış kazanılmış davranışlar ek öğretim yapılarak düzeltilmiştir.

     Araştırmada veriler, Bilişsel Giriş Davranışları Testi, Program Geliştirme ve Öğretim I dersi düzey belirleme ve izleme testleriyle toplanmıştır. Testlerin güvenirlik katsayıları KR-20 formülü ile elde edilmiştir. Bilişsel Giriş Davranışları Testini oluşturan alt testlerden, Eğitim Psikolojisine ilişkin alt testin güvenirlik katsayısı 0.81; Eğitim Sosyolojisine ilişkin alt testin güvenirlik katsayısı 0,81; Eğitim Felsefesine ilişkin alt testin güvenirlik katsayısı ise 0.89 bulunmuştur., Program Geliştirme ve Öğretim I dersi düzey belirleme testinin güvenirlik katsayısı da 0.85'tir. Testin kapsam geçerliği konu alanı uzmanlarınca tatmin edici düzeyde bulunmuştur.

BULGULAR VE YORUM

     Bu araştırmada, öğrencilerin Program Geliştirme ve Öğretim I dersi ile ilgili bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanmasının ve buna ek olarak öğrencilere dönüt-düzeltme sağlanmasının öğrenme düzeyine ve erişiye etkileri ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu etkilerin açık bir şekilde ortaya konabilmesi için hem öğrenciler arasında söz konusu dersle ilgili bilişsel giriş davranışlarına sahip olma bakımından başlangıçta farklılık olup olmadığı ve hem de deneysel işlemlerin bir gereği olarak bu farklılıkların önemli ölçüde ortadan kaldırılıp kaldırılmadığı üzerinde durulmuştur. Araştırmadaki denencelerle ilgili bulgular bundan sonra ele alınmıştır. Elde edilen sonuçlar, eş olasılıkla atamadan beklendiği, gibi, bilişsel giriş davranışlarına sahip olma bakımından deney ve kontrol gruplarının birbirine denk olduğunu ortaya koymakla birlikte, her gruptaki öğrencilerin bilişsel giriş davranışlarına sahip olma bakımından farklı düzeylerde olduğunu göstermiştir. Deney ve kontrol gruplarından her birindeki öğrenciler arasında dersle ilgili bilişsel giriş davranışlarına sahip olma bakımından farklılıklara işaret edildikten sonra, ikinci olarak ele alınan nokta, araştırmadaki deneysel işlemlerle bu farklılıkların deney gruplarında önemli ölçüde giderilmiş olup olmadığı, bir .başka deyişle eksiklerin tamamlanmış olma derecesidir.

     Bilişsel giriş davranışlarındaki eksikler tamamlandığında, öğrencilerin bilişsel giriş davranışları puanları ile Program Geliştirme ve Öğretim I dersi son-test puanları arasındaki korelasyon katsayısının bilişsel giriş davranışları puanları ile Program Geliştirme ve Öğretim I dersi ön-test puanları arasındaki korelasyon katsayısına göre anlamlı düzeyde düşmesi, bir başka deyişle sıfıra yaklaşması beklenmektedir. Yapılan analizler, bilişsel giriş davranışlarının tamamlandığı iki deney grubunda da söz konusu korelasyon katsayılarının anlamlı düzeyde düştüğünü göstermektedir. Buna göre, deney gruplarında, deneysel işlemin bir gereği olarak bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin önemli ölçüde tamamlandığı söylenebilir.

     Araştırmanın denenceleri, bulguları ve yorumu aşağıda özetlenmiştir:

     Bu araştırmanın ilk iki denencesinde, bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanması ve bununla birlikte öğrencilere dönüt-düzeltme sağlanması şeklindeki deneysel işlemin erişiye etkisi üzerinde durulmaktadır. Üç ve dördüncü denencede ise, söz konusu deneysel işlemlerin bir dersin öğretim dönemi boyunca gerçekleşen öğrenme düzeyinde yarattığı değişmeler üzerinde durulmaktadır.

     Denence 1: Program Geliştirme ve Öğretim I dersi ile ilgili bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlandığı birinci deney, bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanmasına ek olarak dönüt-düzeltme işlemlerinin uygulandığı ikinci deney ve geleneksel yöntemle öğretimin yapıldığı kontrol gruplarındaki öğrencilerin erişileri arasında deney grupları lehine, deney grupları arasında da ikinci deney grubu lehine anlamlı farklar vardır.

     Bu denenceyi test etmek üzere aşağıdaki yol izlenmiştir. Önce her üç gruptaki öğrencilerin ayrı ayrı son test ve ön test puanları arasında anlamlı bir fark olup olmadığı bağımlı t testi ile yoklanmıştır. Elde edilen sonuçlar, deney ve kontrol gruplarının tümünde erişinin sıfırdan farklı olduğunu göstermiştir. Daha sonra, üç grubun erişi ölçüleri bakımından anlamlı düzeyde farklı olup olmadığı tek yönlü varyans analizi ile test edilmiştir.

     Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin erişi puanları ile ilgili varyans analizi sonuçları Tablo 1'de görülmektedir.

     Tablo 1'deki analiz sonuçları deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin erişi ortalamaları arasında anlamlı fark olduğunu göstermektedir. Söz konusu farkın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek üzere yapılan t testi sonuçları Tablo 2'de görülmektedir.

TABLO - I. DENEY VE KONTROL GRUPLARINDAKİ ÖĞRENCİLERİN ERİŞİ PUANLARININ VARYANS ANALİZİ

TABLO - II. DENEY VE KONTROL GRUPLARINDAKİ ÖĞRENCİLERİNERİŞİ PUANLARI

     Tablo II incelendiğinde, Tablo 1'deki anlamlı fark sonucuna üç grup arasındaki farklardan tümünün katkıda bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Denence de de belirtildiği gibi deney gruplarındaki erişi, kontrol grubundakinden, ikinci deney grubundaki erişi de birinci deney grubundakinden daha yüksektir. Başka bir deyişle deney ve kontrol grupları erişi bakımından XK < XDI < XD2 şeklinde sıralanmaktadır.

     Program Geliştirme ve Öğretim I dersi sıkı aşamalılık gösteren bîr ders değildir. Ayrıca bilişsel giriş davranışları olarak ele alınan davranışlar Bloom'un ele aldığı "uzun zaman boyunca sürekli tipteki araştırmalar" ve Leyton'un çalışması (1983) gibi aşamalılık ilişkisi yüksek bir dersin önceki dönem ya da yıldaki aynı derse ilişkin davranışları değil (Bloom, 1979, s. 31), bu.dersin kolaylaştırıcı nitelikte ön koşulu olabilecek başka derslere ilişkin davranışlardır. Buna karşın, sadece bilişsel giriş davranışlarının tamamlanması, birici deney grubundaki erişiyi, kontrol grubundakinden anlamlı derecede yüksek bir düzeye getirmiştir. Yüksek öğretim düzeyinde ve aşamalılık ilişkisi düşük olan bir derste bile, bilişsel giriş davranışlarını tamamlamanın erişi de olumlu etkiye sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Bilişsel giriş davranışlarının tamamlanmasına ek olarak dönüt-düzeltme işlemlerinin uygulandığı ikinci deney grubundaki erişi, birinci deney grubundakinden de anlamlı derecede yüksektir. Bu sonuç, öğrenmeyi etkileyen değişkenlerin bir arada işe koşulmasının, söz konusu değişkenlerin tek tek etkilerinden daha büyük bir etki yaratabileceğine ilişkin araştırma sonuçlarıyla paralellik göstermektedir (Leyton, 1983; Bloom, 1984; Sayar, 1986).

     Bu araştırmanın bulgularına göre, kontrol grubundaki erişi varyansı ile kıyaslandığında, bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanması, erişi varyansını dörtte üçe (0.76), bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanmasına ek olarak öğrencilere dönüt-düzeltme sağlanması ise erişi varyansını yarıya (0.53) düşürmektedir. Bu bulgu, dönüt-düzeltme işlemlerini içeren tam öğrenme yöntemi ile öğrenen öğrencilerin öğrenme bakımından geleneksel yöntemle öğrenen öğrencilerden daha çok birbirine benzer hale geldiklerine ilişkin araştırma sonuçlarını desteklemektedir. (Block ve Burns, 1976; Guskey ve Monsaas, 1979).

     Denence 2: Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin a) bilgi, b) kavrama, c) uygulama düzeylerindeki hedeflerle ilgili erişileri arasında deney grupları lehine, deney grupları arasında da ikinci deney grubu lehine anlamlı farklar vardır.

     Bu denenceyi test etmek üzere birinci denencedekine benzer bir yol izlenmiştir. Önce her üç gruptaki öğrencilerin bilgi, kavrama ve uygulama düzeylerindeki hedefleri yoklayan maddelerden elde ettikleri sontest ve ön test puanları arasında anlamlı bir fark olup olmadığı bağımlı testi ile yoklanmıştır. Elde edilen sonuçlar deney ve kontrol gruplarının tümünde, bilgi, kavrama, ve uygulama düzeylerindeki erişinin sıfırdan farklı olduğunu göstermiştir. Daha sonra her üç grubun bilgi kavrama ve uygulama düzeyindeki erişi ölçüleri bakımından anlamlı düzeyde farklı olup olmadığı ayrı ayrı tek yönlü varyans analizi ile test edilmiştir.

     Deney ve kontrol grubundaki öğrencilerin bilgi düzeyindeki erişileri ile ilgili varyans analizi sonuçları Tablo III'te görülmektedir.

TABLO - III. DENEY VE KONTROL GRUPLARINDAKİ ÖĞRENCİLERİN BİLGİ DÜZE-YİNDEKÎ ERİŞİ PUANLARININ VARYANS ANALİZİ

     Tablo III incelendiğinde, bilgi düzeyindeki erişi bakımından deney ve kontrol grupları arasında anlamlı bir fark olmadığı gözlenmektedir.

     Yukarıdaki durumun nedeni olarak, tanıma ve hatırlama gibi alt düzeydeki bilişsel süreçleri içeren bilgi basamağındaki davranışların, yüksek öğretim düzeyinde düşük nitelikli öğretim hizmeti ile de kazanılabileceği görülebilir.

     Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin kavrama düzeyindeki erişilerine ilişkin varyans analizi sonuçlan Tablo IV'te verilmektedir.

TABLO - IV. DENEY VE KONTROL GRUPLARINDAKİ ÖĞRENCİLERİN KAVRAMA DÜZEYİNDEKİ ERİŞİ PUANLARININ VARYANS ANALÎZÎ

     Tablo IV incelendiğinde, deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin kavrama erişi ortalamaları arasında anlamlı fark olduğu görülmektedir. Söz konusu farkın hangi gruplar arasındaki farklardan kaynaklandığını belirlemek üzere yapılan t testi sonuçları Tablo V'te verilmektedir.

     Tablo V incelendiğinde, Tablo IV'teki anlamlı fark sonucuna üç grup arasındaki farklardan tümünün katkıda bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Kavrama düzeyindeki hedeflerle ilgili erişi bakımından deney ve kontrol grupları arasında deney grupları lehine, deney grupları arasında da ikinci deney grubu lehine anlamlı bir fark vardır. Başka bir deyişle deney ve kontrol grupları kavrama düzeyindeki erişi bakımından beklendiği gibi XK< XDI < XD2 şeklinde sıralanmaktadır.

TABLO - V. DENEY VE KONTROL GRUPLARINDAKİ ÖĞRENCİLERİN KAVRAMA DÜZEYİNDEKİ ERİŞİ PUANLARI

     Bilgi düzeyinde denel işlemlerin etkisi gözlenmemekle birlikte, daha yüksek bilişsel süreçleri içeren kavrama düzeyinde denel işlemlerin etkisi ortaya çıkmaktadır. Sadece kolaylaştırıcı nitelikteki bilişsel giriş davranışların tamamlanmasının, kavrama düzeyindeki hedeflere ulaşmakta olumlu etkisi görülebildiği gibi, dönüt-düzeltme işlemlerinin de öğretme-öğrenme ortamına eklenmesiyle bu düzeydeki erişide daha çok artış sağlanabilmektedir. Eldeki bu bulgu, yüksek bilişsel süreçleri içeren davranışların kazanılmasında öğretim hizmeti niteliğinin önemli etkisi olduğuna ilişkin görüşleri desteklemektedir (Bloom, 1976; Lysakowski ve Walberg, 1982; Mavarech, 1985).

     Deney ve kontrol gruplarının uygulama düzeyindeki erişi ortalamaları arasında anlamlı bir fark elde edilememiştir. İkinci deney grubu ile birinci deney ve kontrol grupları arasında görünürde fark olmakla birlikte bu fark anlamlı değildir. Ancak dördüncü denenceyle ilgili olarak elde edilen bulgular, denel işlemlerin uygulama düzeyindeki erişiyi de etkileyebileceğini göstermektedir.

     Denence 3: Bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlandığı birinci deney ve bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanmasına ek olarak dönüt-düzeltme işlemlerinin uygulandığı ikinci deney gruplarındaki öğrencilerin öğrenme düzeyleri bir dersin öğretim dönemi boyunca artma eğilimindedir.

     Yukarıdaki denenceyi test etmek üzere önce deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin ön test ve son test puanlarının aritmetik ortalaması ve standart sapmaları bulunmuştur. Daha sonra öğrencilerde meydana gelen öğrenme düzeyi değişmesinin bir dersin öğretim dönemi boyunca artma eğiliminde olup olmadığı "ikinci yön, aynı kişiler üzerinde tekrar lanan ölçüler olmak üzere, çift yönlü varyans analizi" yöntemi ile test edilmiştir (Winer, 1971, s. 518-530),

     Deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin ön test ve son test puanlarının varyans analizi sonuçları Tablo VI'da verilmektedir.

TABLO - VI. DENEY VE KONTROL GRUPLARI ÖN TEST VE SON TEST PUANLARI VARYANS ANALİZİ

     Tablo VI incelendiğinde, etkileşim teriminin anlamlı olduğu görülmektedir. Bu durumda, deney ve kontrol gruplarının tümünde öğrenme düzeyi, öğretim dönemi boyunca artıyor ve bu artış gruptan gruba değişiyor demektir. Bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlandığı birinci deney grubundaki öğrencilerin öğrenme düzeyindeki artma, kontrol grubundaki öğrencilerden daha yüksek; bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanmasına ek olarak dönüt-düzelme işlemlerinin uygulandığı ikinci deney grubundaki öğrencilerin öğrenme düzeyindeki artma da, ilk iki gruptaki öğrencilerden daha yüksek görünmektedir.

     Üçüncü denecenin sınanması ile ilgili bulgular bilişsel giriş davranış-larındaki eksiklerin tamamlanması ve bununla birlikte öğrencilere dönüt-düzeltme sağlanması şeklindeki deneysel işlemlerin bir dönem boyunca meydana gelen öğrenme düzeyini yükselteceğine ilişkin beklentiyi desteklemektedir. Kısa süreli araştırmalarla, uzun zaman boyunca sürekli tipteki araştırmalardan elde edilen sonuçlar, bilişsel giriş davranışlarının daha sonra gerçekleşen başarıyı etkilediğini bu son başarının da dizide daha sonra gelen ders ya da ünitedeki başarıyı belli ölçüde belirlediğini ortaya koymaktadır (Bloom, 1979, s. 69). Ayrıca dönüt-düzeltme olanakları sağlanan tam öğrenme grubundaki öğrencilerin ikinci ve sonraki öğrenme ünitelerinde, kontrol grubundaki öğrencilerden daha yüksek başarı gösterdikleri gözlenmiştir. Bu durumun nedeni, dönüt-düzeltme sağlanan gruptaki öğrencilerin bir sonraki ünitenin gerektirdiği bilişsel giriş davranışlarına sahip hale getirilmelerinin bir sonucu olduğu ileri sürülmektedir (Bloom, 1979, s. 54-62). Bu araştırmada elde edilen sonuçlar da yukarıdaki araştırma sonuçlarıyla paralellik göstermektedir.

     Denence 4: Bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlandığı birinci deney ve bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlan masına ek olarak dönüt-düzeltme işlemlerinin uygulandığı ikinci deney gruplarındaki öğrencilerin öğrenme düzeylerinde öğretim dönemi boyunca meydana gelen artma eğilimi bilgi üstü düzeylerdeki öğrenmelerde daha belirgindir.

     Yukarıdaki denenceyi test etmek üzere, önce deney ve kontrol gruplarındaki öğrencilerin birinci ve ikinci ara sınavında yer alan bilgi, kavrama ve uygulama düzeylerindeki sorulara ilişkin doğru cevap yüzdeleri elde edilmiştir. Daha sonra, öğrencilerde meydana gelen öğrenme düzeyi değişmesinin öğretim dönemi boyunca bilgi üstü düzeylerde daha belirgin olup olmadığı üçüncü denencedekine benzer bir yolla test edilmiştir.

     Elde edilen bulgular, birinci ara sınavına göre ikinci ara sınavında, bilgi düzeyindeki öğrenmelerin daha fazla olduğunu göstermektedir. Ancak bu bakımdan gruplar arasında anlamlı düzeyde fark yoktur. Bu durum araştırmanın denencesindeki beklentiye uygundur.

     Kavrama düzeyindeki öğrenmeler bakımından deney ve kontrol grupları arasında anlamlı bir fark olmakla birlikte hiçbir grubun ikinci ara sınavındaki öğrenme düzeyi, birinci ara sınavındakinden yüksek değildir. Kavrama düzeyindeki öğrenmeler bakımından, bilişsel giriş . davranışlarındaki eksiklerin tamamlanmasına ek olarak dönüt-düzeltme işlemlerinin uygulandığı ikinci deney grubu, iki ara sınavında da en yüksek, bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlandığı birinci deney grubu ise kontrol grubundan daha yüksektir.

     Uygulama düzeyindeki öğrenmeler bakımından deney ve kontrol grupları arasında anlamlı bir fark olduğu ve bu farkın bir ara sınavından diğerine değiştiği ortaya çıkmıştır. Birinci ara sınavına göre.ikinci ara sınavındaki artışın, ikinci deney grubunda en fazla olduğu görülmüştür. Araştırmada ele alınan dördüncü denencenin bu bulgularla doğrulandığı söylenebilir.

     Sonuç olarak, Program Geliştirme ve Öğretim I dersine ilişkin, kolaylaştırıcı olduğu düşünülen bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanması ve buna ek olarak dönüt düzeltme işlemlerinin uygulanması erişiyi ve öğrenme düzeyindeki artma eğilimini, sadece bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlandığı durumdan anlamlı düzeyde yükseltmekte; ayrıca, bilişsel giriş davranışlarındaki eksiklerin tamamlanması da geleneksel yöntemle öğretime göre erişi ve öğrenme düzeyinde anlamlı artış sağlamaktadır.

     Araştırmanın bulguları, öğrenmeyi etkileyen değiştirebilir değişkenlerin öğretme-öğrenme ortamında birlikte işe koşulmasının erişiye, bunların tek tek etkilerinden daha fazla bir etkide bulunacaklarına ilişkin araştırma sonuçlarını desteklemektedir (Bloom, 1984).

     Bu araştırmada elde edilen bulgulara dayalı olarak yapılan önerilerden başlıcaları iki grupta toplanmaktadır. Bunlar, öğretme öğrenme sürecinin geliştirilmesine ve yeni yapılacak araştırmalara ilişkin önerilerdir.

A) Öğretme-öğrenme sürecinin geliştirilmesine ilişkin öneriler:

1. Öğrenciler arasında sosyo-kültürel, genel yetenek v.b. değişmeye dirençli değişkenlerden doğan öğrenme farklarının en aza indirilmesinde bilişsel giriş davranışlarının her dersin ya da her ünitenin başında tamamlanması ve kullanıma hazır hale getirilmesi önemli görülmektedir. Bu »edenle, hazırlanacak olan ders kitaplarında her ünitenin başında ünitenin gerektirdiği bilişsel giriş davranışları ve öğrencilerin bunları tamamlaması için yönergeler bulunmalıdır. Bundan başka ünitenin hedefleri, hedef davranışları ve ünitenin genel çerçevesi açıklanmalıdır.
2. Her ünitenin sonucunda öğrencilerin hangi davranışları kazandıkları, bunların hangilerinde yetersiz oldukları ya da hiç kazanamadıkları belirlenmeli, eksik davranışların tamamlanması, yanlışların düzeltilmesi için ek öğrenme olanakları ve zaman sağlanmalıdır. Öğrencilere küçük gruplarla tekrar olanakları sağlanmalı; öğretmen bazı öğrencilerle bireysel olarak da ilgilenmelidir. Ders kitaplarında her ünitenin sonunda izleme testleri ve düzeltme yönergeleri verilmelidir.

1. Bu araştırmada ele alınan bağımsız değişkenlerin erişiye etkisi, ilkokuldan yüksek öğretim düzeyine kadar çeşitli konu alanlarında tekrar test edilebilir.
2. İlkokuldan yüksek öğretim düzeyine kadar çeşitli konu alanlarında, bilişsel giriş davranışlarının belirlenmesi için kapsamlı araştırmalar yapılabilir.
3. Öğrenmeyi etkileyen değiştirilebilir değişkenlerin (ipuçları, katılma, dönüt, düzeltme v.b.) değişik kombinasyonlarının erişiye etkileri incelenebilir.