Olası sınav soruları
Fiziksel Jeoloji
Not: arkadaşlarımızın soruları önemli bir mantık hatası içermediği taktirde sadece - varsa - yazım hataları düzeltilerek yayınlanmaktadır.
Soru1: Kütle harekeleri nelerdir?
Cevap: Akma, moloz akması, çamur akması.
Soru2: Akaçlama çeşitleri nelerdir?
Cevap: Örgülü, ağaçsı, dikdörtgensel ve ışınsal (radial) akaçlama olmak üzere 4 çeşittir.
Soru3: Jeologlar fayların araştırılmasında akarsuların ne tür özelliliğinden faydalanır faydalanırlar?
Cevap: Akarsuyun bin ve ya 2000,3000 metre oluştuktan sonra yükseklik-kaynaktan uzaklık grafiğine bakarak akarsuyun yüksekliğinin ani azaldığı noktalarında fay olduğunu söylenebilir.
Soru: Bir akarsu kaynağından itibaren araştırma yapan bir jeolog, akarsuyun debisinin yüksek olduğunu, vadi tabanını derince aşındırdığını ve iri çökelleri taşıdığını saptamıştır. Buna göre bu arazinin rölyefi ve akarsuyun akım tarzı hakkında nasıl bir yorum yapılabilir?
Cevap: Akarsuyun hızında görülen artış ve yüksek orandaki aşındırma, yamaç eğiminin fazlalığı sonucu meydana gelmektedir. Rölyef tanımıysa bildiğimiz gibi arazideki en yüksek noktayla en düşük nokta arasındaki farkı ifade etmekteydi. Dolayısıyla Rölyefin fazla olduğu bir ortam yorumu yapılabilir. Ayrıca akış hızı yüksek olan akarsularda, suyun davranışını düzensiz yani türbülanslı akım olarak tanımlarız.
Soru: Deniz kenarında ve adalarda yapılan su pompajlarında sık karşılaşılan sorun nedir?
Cevap: Bu bölgelerde beslemeden daha fazla su çekme yapıldığında, tatlı suyun çekildiği akifer ortama tuzlu su yerleşir. Bu düşüm konisinin yaratıldığı tatlı su ortamına tuzlu suyun yaptığı ilerlemeyle, ortama tuzlu suyun yerleşmesi gözlenir. Yaşanan sorunsa kuyudan tatlı su yerine tuzlu suyun çekilmesidir.
1. Yeraltısuyunu kirleten unsurlar nelerdir?
Cevap: a) Kontrolsuz çöp depolama
b) Kanalizasyon suların karışması
c) Tarımda kullanılan ilaçlar
2.Akarsuyun kanallarını geometrisine göre sınıflandırınız ve bu kanalları nelerede görüldüğünü yazınız?
Cevap: a) Örgü kanalı:Bu kanal çeşidi akarsuyun doğduğu yerlerde, tepelerde ve dağlarda görülür.
b) Menderesler:Bu kanal çeşidi de ovalarda görülür.
3.Bir topoğrafik haritada neler olmalıdır?
Cevap: a) Eşyükselti eğrileri
B ) Ölçek
c) Kuzey yönü
d) Koordinatlar
e) Yollar, dereler, kuru dereler, çeşme, yerleşim birimleri
4.Sismik dalgalar nedir ? Kaç çeşit sismik dalga vardır?
Cevap:Deprem sırasında oluşan titreşim ve sarsıntılara sismik dalgalar denir. 3 sismik dalga oluşur: P dalgası, S dalgası ve yüzey dalgaları.
Gönderen arkadaşa (alltaki soru ve yanıtlar) teşekkür ederim, ama bir türlü metni toparlayamadım ! (TY)
Soru1) Kayaçların deforme olmasında etkili olan kuvvetler nelerdir?
Cvp1) _Bir cismi sıkıştıran ve boyunu azaltan sıkışma kuvvetleri
_Bir cismi çeken,boyunu uzatan ve koparmaya çalışan çekme kuvvetleri
_Bir cismi,birbirine ters yönde sıkıştıran kesme kuvvetleridir.
Soru2) Kütle hareketlerini başlatan başlıca unsurlar nelerdir?Açıklayınız.
Cvp2) _Yamaç malzemelerinin türü:Yamaç malzemeleri,sağlam kaya kütlesi veya kayaçların bozunmuş kısımlarından oluşan zemin olabilir. Bu malzemeler tutturulmuş yada tutturulmamış olabilir.
_Malzemelerin su içeriği:Malzemelerin içindeki su miktarı malzemelerin ne kadar gözenekli ve ne kadar yağmur veya diğer kaynaklardan su aldığına bağlıdır.
_Yamaç eğimi ve duraysızlığı: yamaç eğimi ve duraysızlığı, yamaç malzemelerinin düşme, kayma ve bazı koşullarda akma eğilimlerini değiştirir. Bu 3 unsurda kaymaya olan direnci azaltır, ve bunun sonucunda yerçekimi kuvvetleri ağır basarak kütle hareket etmeye başlar.
Soru3) İçsel sürtünme kuvvetleri nelerdir?Açıklayınız.
Cvp3) Tutturulmuş malzemelerin tanelerini birarada tutan kuvvetlerdir.Bu kuvvetler: Kohezyon;aynı türden olan malzeme tanelerini bir arada tutar. Adhezyon;Değişik türde malzeme tanelerini birarada tutan kuvvettir. Bağlama;(bir çimento ile) Bitki köklerinin tutmasıdır.
Soru4) Kütle hareketlerini tetikleyen nedenler?
Cvp4) Uygun malzeme,su ve yüksek yamaç açıları bir araya geldiklerinde, kayma veya akma önlenemez hale gelir.Bir tetiklemeye gereksinim vardır. Bu önemli bir yağış yada depremle olur.
Soru5) Kütle hareketleri hangi unsurlara bağlı olarak sınıflandırılır?
Cvp5) _Malzeme türü, Hareketin hızı ve Hareketin türü.
Soru6) Tutturulmamış malzeme kütle hareketleri nelerdir?
Cvp6) Akma_Yerakması_Moloz akması_Çamur akması_Moloz akması_Heyelan_Moloz kayması'dır.
Soru7) Su döngüsüne etki edecek insan çalışmaları neler olabilir?
Cvp7) _Kuru alanlarda sulama yapmak buharlaşmayı artırır. Su,kanallarla bir yerden diğerine aktarıldığında, yüzeysel akış değişir. Yerin yüzeyini karayolları, park alanları, ve binalarla örtmek süzülmeyi engeller.
Soru8) Yeraltısuyunun iletilmesi nelere bağlıdır?
Cvp8) _İyi bir akifer özelliği gerekli _Gözeneklilik _Geçirimlilik
Soru9) Su tablası nedir?
Cvp9) Suya doygun zon ile suya doygun olmayan zonu birbirinden ayıran eğrisel bir yüzeydir.
Soru 10) Sıçrama hareketleri nerelerde görülür?
Cvp10) _Yatak eğimi değiştirirse, Türbülanslı akımda, Akarsuyun akımının arttığı yerlerde, Mendereslerde
Soru 1: Peneplen nedir ?
Cevap1: Bir zamanlar dağlık kesimin yavaş yavaş aşınıp deniz seviyesi ile ayni seviyeye ulaşmış kıvrımlı faylı şekle peneplen denir. Yani yüksek kesimlerin erozyonla aşağı indirilmesidir.
Soru 2: Menderes bir akarsuyun neresinde bulunur ?
Cevap 2: Yatak eğiminin değiştiği, türbülanslı akımda, akarsuyun kanalının eninin arttığı yerlerde, çökelmeden askıya geçiş yerlerinde bulunur.
SORU:Moren nedir?Çeşitleri nelerdir?
CEVAP:Bir buzul tarafından taşınan veya sürükleme olarak çökelen bloklu,killi ve kumlu malzemeye genelde moren denir.Üç çeşittir bunlar: uç moreni, bitiş moreni ve yanal morenlerdir
SORU:Buzul hareketleri nelerdir? Bunları açıklayınız.
CEVAP:iki çeşit buzul hareketi vardır bunlar:plastik akış ve temelden kaymadır.Plastik akış da buzulu oluşturan kristaller kendi aralarında hareket etmektedir ve bu olay kuru buzullarda gelişir. Temelden kaymada ise buzulun altındaki kaya kütlesinin hareketi söz konusudur.
soru1:tutturulmamış malzemelerde kütle hareketlerinin çeşitleri nelerdir?
cevap:a) akma b) yer akması c) moloz çığı c) moloz akması d) heyelan e) çamur akması f) moloz akması
soru2:Sıçrama nedir?nerelerde görülür?
cevap:kum tanelerinin devamlı olarak akarsu yatağından kaldırılıp sıçramalarla taşınması olayına sıçrama denir.akarsu yatak eğiminin arttığı yerlerde,kanalın genişleyip daraldığı yerlerde,ve kanalın döndüğü yerlerde görülür.
Soru: Kıta,kıta kenarı ve derin deniz ortamlarını gösteren şematik bir kesit çiziniz?
Cevap:Kıta sahanlığı,kıta yamacı,kıta yükselimi ve deniz ovalarını belirten bir şekil çizilir.
Soru: Derin deniz çökelimlerinde 4000 metrenin altında birikim göstermeyen malzeme nedir?bu malzemenin neden bu derinliğin altında birikemediğini açıklayınız. Ve bu derinliğin altında hangi tür malzeme çökelebilmektedir?
Cevap:4000 metre derinliğe kadar rastlanan foraminiferli ve diğer karbonatlı oozlardır. Daha derin kesimlerde bu çökeller oluşmazlar. Bunun nedeni (CCD) karbonat çökelme derinliği olgusudur.Bu derinliğin altında kavkılar suda erimekte ve çökelememektedirler. Bu derinliğin altında karbonatlı bir kavkı karbonatça doymamış bölgede eriyecektir.Bu derinliğin altında çökelim gösterecek malzemeyse silikatlı oozdur.
Soru: Kıvrım ve faylarla deforme olan yer kabuğunda jeolojik tabakalar eğim kazanırlar.Bu tabakalardan aşınmaya dayanıklı olanlar,olmayanların aşınması ile daha belirgin bir şekilde yüzlek verirler.Bu dayanıklı tabakalardan eğimi nispeten az olanlara.......................,daha fazla olanlara ise .................... ismi verilir.
Cevap:Kuesta,Hogbek.
Soru: Yüksek kesimlerin erozyonla aşınıp düzlem haline gelmesine ..................... denir.
Cevap: Peneplen.
soru: P ve S dalgalarını açıklayınız özelliklerini yazınız?
Cevap: Deprem odağından itibaren yeryüzüne yayılan dalgalar zaman içinde üç dalga grubu halinde gelir.bunlardan ilk gelene P (primary) daha sonra gelene de S (secondary) dalgaları denir.
Fizik olarak P dalgaları hava da yayılan ses dalgalarını andırırlar. Ses dalgaları gibi kompresyonel (sıkıştırıcı) dalgalardır. Katı sıvı veya gaz halindeki maddelerden geçerken madde parçacıklarını dalga yönünde sıkıştırırlar veya serbestleştirirler. kayada hızları 5 km/saniye kadardır S dalgalrı ise katı kayaçtan geçebilirler. Hızları P dalgalarının yarısı kadardır. Katettikleri maddelenin parçacıklarını dalga hareket yönüne dik sallamaları nedeniyle kesme (shear) dalgaları da denir. Kesme dalgaları sıvılarda ve gazlarda oluşmazlar.
SORU 1. Su döngüsü nedir?Şeklini çiziniz.
Suyun yeryüzünde yağış,yeraltına süzülme,kaynak ve akarsu olarak tekrar çıkma,bir göl veya denize akma gibi hareketlerine su döngüsü denir.
SORU 2. Basınçlı akifer nedir açıklayınız. Şeklini çiziniz.
Bir akifer suyu daha az geçiren veya hemen hemen geçirmeyen kayaç ortamları arasında kalırsa basınçlı akifer adını alır.Böyle bir akiferin eğimli olduğu yerlerde ve beslenme alanının altında açılacak kuyulardan çıkan su kendi kendine ve fışkırarak akar.
SORU 3. Buzullar nasıl oluşurlar?Açıklayınız.
1 DÜŞÜK SICAKLIKLAR:Buzulların oluşabilmesi için karın yıl boyunca yerde kalabilmesi gerekir, bunun için de düşük sıcaklıklar gerekmektedir.
2 NEM:Kar ve buzul oluşumu nem ve soğuk gereksinmektedir.Buzullar, dağlık alanlarda nemli rüzgarların yağış bıraktıkları kısımlarda gelişebilirler fakat yağış gölgesinin olduğu diğer dağ yamacı kuru ve buzulsuz olacaktır.
Soru1) Okyanus tabanini delersek nelerle karsilasiriz? Sekil cizerek gosteriniz.
Cevap1) Bolum20 Sayfa10 Sekil20.9
Soru2) Yagmur golgesi olayini aciklayiniz.
Cevap2) Nemli sicak hava kutleleri denizden daglara dogru suruklendiklerinde yukselirler ve sogurlar bu olay bu kutlelerin bulutlanmasina ve yagis birakmasina neden olur dagin denize bakan tarafinda yagis yapan bu kutleler su miktarlarinin bir kismini burada birakirlar ve dagin oteki tarafina gecerler. Bu kesimlerde alcalarak isinirlar ve daha fazla su tutmaya hazir hale gelirler yani bu kesimlerde yagis birakmazlar. Bu olaya yagmur golgesi denir.
Soru3) Akarsu taskin ovasi nasil olusur ?
Cevap3) Akarsuyun tasidigi suyun seviyesi yagislardan sonra artarsa kanalin tastigi kesimlerin hemen yakinina agir malzemeler(cakil,kum) cokelir bu cokelen malzeme metrelerce yukseklige sahip dogal seviyeleri insa eder. Bu seviyeleride asan sular kanaldan daha uzak kesimlere tasidiklari silt ve killeri bi rakirlar. Bu sekilde cokelen malzemeler taskin ovalarini olusturur.
soru1- Delta nedir?Nerelerde bulunur?
cevap: Eğer gölün veya denizin tabanında daha derin sulara doğru bie eğim varsa,burada oluşan çökelme ortamına delta denir.Akarsuyun bittiği deniz,göl gibi ortamlarda bulunur.
soru2- Buzul suyuna bağlı çökeller nelerdir? kazan nedir?
cevap: eskerler,kama,kazan..kazan:kenarları eğimli içi bazende suyla dolu olan boşluklardır.
1) Doğrultu nedir?
-Bir düzlemin yatay düzlemle olan arakesit doğru parçasının manyetik kuzeyle yaptığı dar açıya o düzlemin doğrultusu denir.
2) Eğim açısı nedir?
-Bir düzlemin yatay düzlemle yaptığı dar açıya eğim açısı denir.
3) Kıvrım ekseni nedir?
-Eksen düzleminin kıvrımın tabakalarla ara kesiti olan doğru parçasına kıvrım
ekseni denir
4) Fayları neye göre sınıflandırırız, sınıflama kriteri nedir?
-Fay düzlemsel bir yapıdır. Bunu ölçerken iki özelliğine bakarız doğrultu ve eğim. Dolayısıyla fayları, hareketlerinin eğim veya doğrultu vektörlerine yakınlığıyla sınıflandırırız: eğim, doğrultu veya verev atımlı faylar.
5) Pusula kullanırken hangi kuzeyi kullanırız?
-Manyetik Kuzey. (Toplamda 3 farklı kuzey vardır.)
6) Eğim yönü nedir?
-Düzlemin baktığı yöndür. Tabaka üzerine su dökünce, suyun aktığı tarafın
ifadesidir.
7) Eğim Atımlı Fay nedir?
-Fay düzlemi üzerinde hareket eğer eğim yönünde olmuş ise buna eğim atımlı fay
denir.
8) Doğrultu Atımlı Fay nedir?
-Üstteki (DİKKAT: doğrultu atımlı fayda “üsteki” ne demektir ?) blok hareket ediyor ve doğrultuya paralel gitmişse buna doğrultu atımlı fay denir.
9) Oblik- biz Türkçemizde verev diyoruz - Atımlı Fay nedir?
-hem eğim hem de doğrultu atımlı faylardır.
10) Blok nedir?
- Fayın iki yanında hareket eden kayalardır.
11) Tavan ve Taban blokları nelerdir?
-Fay düzleminin üstünde kalana tavan altında kalana taban bloğu denir.
12) örtü fayı nedir?
-yatay yönde tavan bloğunun hareket ettiği faydır. Aynı zamanda nap fayı da denir.
13) Kütle hareketini etkileyen unsurlar nelerdir?
-Yamaç malzeme türü, yamaç eğimi, malzemenin su içeriği.
14) Tutturulmuş malzeme ile tutturulmamış malzeme arasındaki fark nedir?
-Çimentolanma
15) Taneciklerin arasındaki doymuşluk ya da doymamışlığı nasıl anlarız?
-Su, tanelerin arasındaki havanın yerini doldurur. Doymuşsa tam dolu, doymamışsa halen hava boşluğu vardır.
16) Sıvılaşma nedir? Heyelanda malzeme türü nedir? Akışkan malzeme türü nedir?
-Genellikle ince kum ya da sil boyu malzeme deprem sırasında hareket ettiğinde suya doygun olan malzeme gelen etkiyle birbirinden uzaklaşır. Bataklık buna örnektir. Sıvılaşma sonucu üzerindeki yükü taşıyamaz ve akar.
16) Kaç çeşit kütle hareketi türü vardır?
-3 çeşit hareket türü vardır. Kayma, düşme, akma.
17) Kütle hareketini sınıflarken nelere dikkat ederiz?
-1-malzemenin türüne,
2-malzemenin hızına,
3-hareketin türüne (akma, kayma,düşme) bakılır.
18) Creep nedir?
-Çok yavaş harekete denir.
19) Taç ve topuk bölgeleri nelerdir?
-Akmada üst kısma taç, alt kısma ise topuk bölgesi denir.
20) Tutturulmamış malzeme üzerinde gelişen kütle hareketleri nelerdir?
-1-Kaya düşmesi: bir yar veya dik yamacından düşen kaya blokları
2-Kaya kayması: önemli miktarda kaya bloğunun yamaçtan aşağıya bir kütle şeklinde kayması.
3-Kaya çığı: Büyük kayaç kütlelerinin bir vadi içinde yüksek hızda akması. (moloz çığı,kavisli kayma,moloz kayması,toprak akması,moloz akması,çamur akması.)
21) Yağmur ya da kar yağışı sonrası su yeryüzünde nasıl hareket eder?
- Yağmur, kar ya da dolu olsun karaya su düşer. Bu suyun bir kısmı emilir. Yere düşen su yeraltı suyunu besler ya da yüzeyde akar.
22) Rainshadow nedir?
-Nemli sıcak hava kütlesi denizden dağlara doğru sürüklendiğinde yükselir ve soğur. Bu da yağış bırakılmasını sağlar. bu kütle yağışın bir kısmını bırakarak dağın diğer tarafına geçer. bu kesimde alçalarak ısınır ve daha fazla su tutmaya hazır hale gelir, yağış bırakmaz. Bu olaya Türkçe "yağmur gölgesi" de denir.
23) Gözenekli kum taşı nedir?
-kum tanelerinin arasına çimentolanmış malzeme giriyor. Gözenek azalıyor. Yani çimetolanan kumtaşında gözeneğin hacmi azalıyor.
24) Gözeneklilik ile geçirimlilik arasındaki fark nedir?
-Ponza gözeneklidir ama suyu geçirmez. Kil, suyu çok iyi tutar ama geçirimliliği azdır. Şeyl de suyu zor geçirir. Yani her gözenekli kayacın geçirimli olduğunu söyleyemeyiz. Kil kırılır, suyu geçirmeye başlar buna ikincil gözeneklilik denir. Birincil gözeneklilik kayaç oluşurken oluşur.
25) Akifer(aquifer) nedir?
-Suyu taşıyan kayaçlardır. Hem taşırlar hem de verirler.(iletirler)
26) Yeraltı suyu yüzeyinin özelliği nedir?
-Yeraltı suyu öyle bir yüzey ki onun altındaki tabaka suya doymuş,üstündeki tabaka suya doymamıştır.
27) Mevsimlere göre yeraltı su seviyesi neden değişir?
-Yağış alan mevsimde su seviyesi yükselir, az derinlikten su çıkar ama yağış olmayan mevsimde su seviyesi azaldığı için daha derindeki kuyular kullanılabilir.
28) Basınçlı akifer ve artezyen arasında nasıl bir bağlantı vardır?
- suyu az geçiren ya da geçirmeyen kayaç ortamlarının arasında kalan basınçlı akiferler eğimli bir yerde ise burada açılacak kuyuda basınçtan ötürü su pompalamaya ihtiyaç duymadan
fışkırarak akar bu da artezyen kuyusunu oluşturur.
29) Bir akarsuda taşınan en kolay malzeme nedir?
-Bir akarsuda en kolay taşınan malzeme kil boyu malzemedir.
30) Akarsuyun içinde yüzen maddelere ne denir?
-Askı maddesi.
31) Askı maddeleri dışında akarsuda nasıl malzemeler gözlemleyebiliriz?
-Akarsuyun alt kısmında ise çökmüş, büyük malzemeler bulunur.
32) Sıçrama nedir?
-Kumun suyun içinde yaptığı hareketlerdir.
33) Sıçramanın çoğalması neye bağlıdır?
-Yatak eğimi arttıkça akış hızı artar. Sıçrama çok olur.
34) Bir akarsu dümdüz bir yatakta akar mı, neden?
-Akarsu asla düz gitmez.Akarsu dağlık kesimlerde düze yakın, düzlük yerlerde ise menderesler yaparak yatağını yapar,kıvrımlanır. Menderesler hep göç ederler. Kendi yataklarını bile aşındırırlar.
35) Akarsu içinde taşınan malzemelerin geçiş işlemleri kaç şekilde ve nasıl olur?
-askıdan yatağa, yataktan askıya geçiş işlemleri 3 durumda olur. Eğim, kanal genişliği ve dönüşler. Yani bu değerlerin değiştiği durumlar.
36) Doğal set neden ve nasıl oluşur?(natural levee)
-Akarsu seviyesinin yüksek miktardaki yağışlardan sonra yükselmesi ile oluşur. Suyun yükselmesiyle birlikte kanalın hemen yanlarına ağır malzemeler (çakıl,kum) çökelir. Bu çökelme bazen metrelerce yükseklikte olabilir. bu yüksekliklere doğal set denir. Su yükseldiğinde içerisindeki daha küçük olan sil ve kil boyu malzemeler ise kanaldan daha uzağa çökelirler. Bu da taşkın ovalarını oluşturur.
37) Başlıca kanal çeşitleri nelerdir?
-Menderesli ve örgülü olmak üzere iki çeşittir.
38) Akarsu kanalları geometrisi nedir?
-ovalarda menderesli, diğer yerlerde örgülü (dağlık kesim vs)
39) Teras nedir?
-) Akarsu yatağının devamlı aşağıya indirdiği akarsuyun üzerinde yükselti oluşturduğu yer.
40) Rüzgar hızı ile taşınan malzeme arasında nasıl bir bağlantı kurulabilir?
-Rüzgarın hızı arttıkça taşınan malzemenin miktarı artar.
41) Kum aşındırması (sandblasting) nedir?
-Hava etkisi ile kum taneciklerinin cisimlere çarpması ve bu şekilde gelişen aşınma.
42) Löss nedir?
-Çok ince malzeme, çok iyi boylanmış malzemedir. Kil boyutunda, tabakasız, düşey çatlakları geliştirir.
43) Genel olarak buzulları hangi tür kayaçlarla karşılaştırmak daha doğru olur?
-Buzullar, katılaşmış bir akışkan olarak magmatik kayaçlara, yeryüzünde tabakalar şeklinde çökelerek büyük kalınlıklara ulaşabilen bir kayaç olarak tortul kayaçlara ve basınç altında tekrar kristallenerek oluşan bir formasyon olarak başkalaşım kayaçlarına benzerlik gösterir. Kısaca buzullar tüm türlerle benzerlik gösterirler.
44) Buzul nedir, kaç türlüdür?
-Yağan karın üstüste birikmesiyle oluşan kütledir.
2 türlü buzul vardır
1) Vadide gelişen buzul: Dağlık kesimlerde yağan ve biriken karların, vadiler içinde ve aşağıya doğru yaptıkları hareketlerle oluşan buzullardır. 2) Kıtasal buzul: Çok yavaş hareket eden, çok geniş alanlara yayılmış, çok kalın buz tabakalarıdır. En genişleri Antarktika ve Grönland.
45) Buzullar hangi koşullarda oluşur?
-Düşük sıcaklık, nem, birikme ve yüksek kesimlerde birikme önemliyken aşağılarda buzun yüzeyindeki süblimleşme önemlidir.
46) Buzullar nasıl hareket ederler?
-Buzul ya buzulu oluşturan kristallerin iç hareketi(plastik akışı) ya da altındaki kaya üzerinde de hareket etme ihtimali vardır.
47) Moren nedir, çeşitleri nelerdir?
-Buzul tarafında taşınan ve sürükleme olarak çökertilen bloklu,kumlu ve killi malzemeye denir
Çeşitleri:
1) Uç moren: buzulun bittiği yerde set olabilecek moren. (end moraine)
2) Yanal moren: buzulun vadi yamacında parçaladığı ve bıraktığı sürüklemelerdir.(lateral moraine)
3) Zemin moreni: buzulun vadi tabanında yaptığı aşındırmalar(ground moraine)
48) Transgresyon ve regresyon nedir?
-okyanus sularının karaya yavaş yavaş ilerlemesine transgresyon denir. Buzullaşmada okyanus suyunun azalması, suyun çekilmesine neden olur buna da regresyon denir.
49) Röliyef nedir?
-Bir arazi parçasında en yüksek noktayla en düşük nokta arasındaki rakım farkıdır.
50) Topografya nedir?
-Yeryüzünü şekillendiren değişik yükseklikler.
51) Kuesta ve Hogbek nedir?
-Kuesta;düşük eğimli, ama erozyona dayanıklı olan kısımları mostra verdiği için dayanıksız kısımları aşınıp gider.Hogbek ise eğimi fazla olan.
52) Vadi nedir?
-İki yamacın birleştiği yerdir.
53) Marn nedir?
-%50 kireçtaşı %50 kumtaşından oluşan kayaç.
54) V şekilli vadiler ve U şekilli vadilerin farkı nedir?
-Bu fark akarsu aşındırması ile buzul aşındırmasının oluşturduğu morfolojik farktır. Akarsu aşındırması V şekilli vadiler,yuvarlak sırtlar ve tepeler ile karakterize olurken buzul aşındırması U şekilli vadiler, sivri sırt tepeler,asılı vadiler ile karakterize olur.
55) Peneplen nedir?
-Akarsuyun yükseltiyi aşındırarak düzleştirmesi.
56) Pasifik tabanı ile Atlantik tabanı arasındaki en önemli fark nedir?
- Atlantik tabanında okyanus ortası sırtı simetrik bir yapının ortasında uzanır. Kıta-okyanus arasında bir dalma-batma zonu yoktur ancak pasifik okyanusun Hint-Avustralya plakasının altına doğru dalmaktadır.
57) Türbidit nedir?
- Derin deniz ortamında kıtalaradan aşınan malzeme çökelir. bunun nedeni çamur taşması nedeniyle temiz sudan yoğun olan çamurlu su temiz suların içine doğru akar. Bu çamurlu akıntılara türbidit denir.
58) CCD nedir?
-karbonat çökelme derinliğidir. denizdeki karbonat,kalsiyum içerikli kavkılar canlıların ölmesiyle oluşur (foraminifer oluşumu) . Bu kavkılar yaklaşık 4000 metreye kadar çökelebilirler. Daha fazla derinlikte ise oluşamazlar. Bunun nedeni ise karbonat çökelme derinliğidir: bu derinlikten sonra erirler.
59) Deprem nedir?
-Yerkabuğunun içinde oluşan hareketler ve sarsıntılardır.
60) Sismolojik zone nedir?
-Depremin ürediği yerler 4-5 km derinden başlar. Deprem genelde kabuğun üst kısmında oluşur. Buna seismonogic zone denir.(5-15 km derinlik arası)
61) En derin depremler yaklaşık 680-700 km derinlikte olur, neden?
-Okyanusal kabuk ve dalma-batma zonlarında görülür. Sıcaklık yerin merkezine gidildikçe yükselir. Bu da demek ki o derinlikte halen malzeme ergimemiş ve kırılabiliyor. Bu yüzden 680-700 km derinliklerde deprem olur. Bir diğer deyişle 680-700 kmden sonra malzeme artık ergidiği için kırılamıyor ve deprem yaratmıyor.
62) Bir deprem inceleme merkezinde tek bir sismografla ölçüm yapmak yeterli midir, neden?
-Bir deprem inceleme merkezinde Kuzey-güney, doğu-batı ve düşey olmak üzere 3 farklı ölçüm yapan sismograf bulunur. Sarsıntının ne doğrultusunu bu şekilde anlayabiliriz.
63) P ve S dalgalarının etkileri nasıldır?
-Deprem olurken ilk kaydedilen dalga P dalgasıdır. Kayayı kırmaz, dışarı çıkınca uğultu yapar. Sonra sallayan S dalgası gelir ve deformasyonu yapar.
64) Uzaklaşan plaka sınırlarında ne tür depremler beklersiniz?
-Transform faylar boyunca genllikle sığ depremler oluşur.
65) Transform fay nedir?
-bir okyanus ortası sırtı fayı başka bir fayla ötelenerek birleşirse oluşur. Döünüşüm fayı da denir.
66) Tsunami nedir?
-Depremin kıyıya yakın olması durumunda gelişen dalgalardır. bu dalgalar saatte 800 km hızla ve yaklaşık 20 metre yüksekliğinde olurlar. yol açtığını hasarlar çok büyük olabilir. Örneğin Güney Asya'da 26 Aralık 2004'te meydana gelen 9.0 büyüklüğündeki deprem ve tsunami felaketinde hayatını kaybedenlerin sayısı kayıplarla birlikte 229 bin 361 olarak ifade ediliyor.
67) Yeryüzünde ulaşılabilecek en büyük derinlikler nelerdir?
-Mariana Çukuru(yaklaşık 11km) ve Rusya'da bilinen dünyanın en derin sondaj kuyusu(yaklaşık 11 km)
68) Yeryüzünün Sıcaklığı ne kadardır?
-Yaklaşık 15 derece.
69) Yerkürenin derinliği ne kadardır, çekirdeğe kadar sondaj yapabilir miyiz?
-Yaklaşık 6360 kmdir. biz en fazla 40 derinliğe kadare sondaj yapabilir. Çünkü sıcaklık yaklaşık her 33 metrede bir 1 derece artar. bu da 40den sonra bu sıcağa dayanacak araç ya da malzememizin olmadığı olarak yorumlanabilir.
70) Tektonik olmayan depremler hangileridir?
-Gök taşı çarpması sonucunda oluşan ya da baraj yapılan yerlerde oluşan depremlerdir.
71) Deprem dalgaları manto ya da çekirdekten geçebilir mi?
- Yerkürenin içinde deprem olduğu zaman manto içinde yayılan deprem dalgaları
yüzeye çıkabilir. Çekirdekten geçebilen ve yeryüzüne ulaşan deprem dalgaları da
vardır.
72) Plakalar kaç türlü olabilir?
-Okyanusal(6 km) ve kıtasal (35 km) olmak üzere iki çeşit.
73) Okyanus tabanında ne tür çökellerle karşılaşabiliriz?
-foraminiferlerle(CCD)
74) Güvenç Köyü'nde üzerinde yürüdüğümüz mostrada nelerle karşılaştık,anlatınız.
-Güvenç Köyü'nde yaptığımız arazi çalışmasında mostra üzerinde vadi tabanı eğim yönünün tersi yönünde yürümeye başladık.(yukarı doğru) ilk olarak kil-silt taşı ardalanması ile karşılaştık burada kuestaları gözlemledik(sil taşları) . Devam ettiğimizde çört tabakası ile karşılaştık. Daha sonra paleosoil(eski toprak) tabakası üzerinde yürüdük. Son olarak tepeye ulaştığımızda fosilli kireç taşıyla karşılaştık. Kireç taşının içinde alveolina(mekik şeklinde) , numulites(foraminifer cinsi) fosillerin olması sığ deniz ortamının olduğunu gösterdi. Lutesyen devrine ait ve orta eosen yaşında(yaklaşık 45 milyon yıl) . Paleosoilden fosilli kireç taşına geçiş ise bize karasal ortamdan denizel ortama geçiş olduğunu gösterdi. Burada bir uyumsuzluktan söz edebiliriz.(diskonformite) bu deniz 10-15 milyon yıl once çekilmiş ve yerine volkanik ortam gelmiş. Daha sonra gölsel ortam ve son olarak günümüzdeki karasal halini almış.
75) Bala’ya giderken nasıl bir rota izledik?
-Gölbaşına, güneye doğru gittik. Sonra Bala sapağından doğuya doğru döndük. Beynam’dan geçerek Karakeçilli’ye ulaştık. Burada Kesikköprü diye bilinen ve bugün mesire yeri olarak düzenlenmiş yerde incelemeler yaptık.
76) Bala’ya giderken ilk olarak karşılaştığımız değişik renkli kayaçların özelliğini açıklayınız.
-Okyanus kabuğunda ya dad alma-batma zonlarında görülen çok renkli alanlara ofiyolitik melanj denir. Bizim gördüğümüzün yaşı geç kretese idi. Yapıya, sütunsal eklem adını verdik.Bu yapının özelliği sütun şeklinde ve beşgen olması. Yapı nın şekli soğuma sırasında oluşuyor. Primer yapı. Soğuma tabakalarının tabakaya dik gelişmesi sonucunda bu şekli almış.Bu, tabaka konumunu çıkarmamız açısından önemlidir. Bu şekil akan ve soğuyan her birimde gözlenebilir. Litolojik olarak yüzey magmatik kayacıdır. Hem ufak hem iri taneler içerdiği için porfuritiktir. Silis miktarına göre ise ortaçtır. Bu birimin yanında parçalanmış sedimanter bir birim gördük. Bunun sebebi de faydır.
77) Kesikköprüde incelediğimiz litolojik birimi açıklayınız?
-Buradaki kayaçlar derinde kalmış ve yerinde soğumuş kayaçlar. Kayacın içinde koyu renkli anklav dediğimiz parçalarla karşılaştık. Bunlara yabancı kaya anlamına gelen xenolit de deniyor. Doku olarak çok büyük kristalleri olan kayaçlar. Bunlar felspat. Renk itibarı ile orta açık renkte.Buna granitik adını verdik. Soğumalarını yerin yaklaşık 5 km derinliğinde yapıyorlar. Radyometrik yaş tayini ile kesin yaşı saptanabiliyor. Öğrendiğimiz üzere yaklaşık 80 milyon yıl yaşında yani genç Kretase.
78) Kesikköprü’de gördüğümüz Kızılırmak Nehri’nin granitin etrafından geçmek yerine, graniti keserek geçmesini nasıl açıklayabiliriz?
-Kızılırmak bundan yaklaşık 1milyon yıl once daha yüksekteydi. Granitik keserek geçmesi gömülü menderes oluşturmuş.
79) Evaporitik kayaçların oluşumunu açıklayınız.
-Evaporitik kayaçlar buharlaşma sonucu oluşur. Arazi çalışmalarımızdan birinde bir jips yatağında bunu gözlemledik. Jips ve anhidrit birlikte bulunur. Jips, kalsiyum sülft ve sudan oluşur. Anhdirti ise jipsin susuz halidir. Gördüğümüz tabakalar çok kalındı. Bu tabakalar bize evaporasyona uğramış havzayı gösteriyor. Eosenden sonra büyük bir karasallaşma yaşanmış. Bu yüzden bağımsız birçok havza var.Dolayısıyla evaporitik etkiyle yavaş yavaş çökeliyor. Bu da o zamana kadar yaptığımız incelemelerde eosene kadar deniz Oligosende karasal miyosende gölsel ortam olduğunu bize gösteriyor.
80) Perlit nedir, açıklayınız?
-Perlit, volkanizmanın etkin olduğunu bölgelerde bulunur. İçinde mikro olarak kuvars,feldspat ve az oranda biyotit içerir. Kripto kristalin(çok ince) bir volkanik camsı hamur içindedir. Parçalı bir görünüme sahiptir. Perlit, hem volkanik kayak, hem petrografik doku hem de ticari bir ürün adıdır. Perlit, Kristal boyutunda bünyesinde bol miktarda su içerir. Bu kayacı 10000 – 11000 santigrat dereceye şoklayarak ısıttığımızda içerisindeki suyu dışarı vererek mısır gibi patlar ve hacmi yaklaşık 20 kat büyür. Başta tarım olmak üzere yapı endüstrisinde ve sanayide yoğun olarak kullanılır. Hacmi artınca hafif bir yapı malzemesinde dönüşür. Seracılıkta gübrenin içinde bulunan beyaz malzeme patlatılmış perlittir. Bol gözeneklidir. Bu gözeneklerle su muhafaza ederek bitkiye nemli ortam hazırlar. Bizim incelemelerimizde gördüğümüz(Karagöl tarafında) Kızılcahamam sınırına yakın olduğu düşünülürse Myosen olarak değerlendirilebilir.(10-20 milyon yıl arası)
81) Ankara – Çubuk, Karagöl’de yaptığımız arazi çalışmamızı anlatınız.
-Karagöl’de derinliğinin yaklaşık 40-50 metre olduğunu öğrendiğimiz bir gölle karşılaştık. Bu gölün oluşumu iki şekilde olmuş olabilir. Ya bir volkan patlamasından sonra kraterin içinin suyla dolmasıyla oluşmuş bir göl(bunu açıklayan bir kanıt yok) ya da volkan patlamasından sonra akan lavların vadinin önünü kapatarak oluşturduğu bir doğal set gölü. Çevrede gördüğümüz tüm kayaçlar gölden de anladığımız üzere volkanik idi. Bu gördüğümüz mostra ile önceden gördüğümüzün arasındaki fark ise bowen serisinde ilk çıkan lavlar çok mineral içerdiği için felsiktir. Bu incelemeden sonra dönüş yolunda Çubuktan yaklaşık 15 km uzaklıkta bir yol
yarmasında durduk. Burada metamorfik kayaçlar gördük. Metamorfizmada doku,minerolojik yapı ve kimyasal bileşim değişir. Metamorfik arazide haritalama, foliasyon ve lineasyon ölçümü yapılır. Foliasyon düzlemi pusula ile ölçülür. Lineasyon olan yerde doğrultu ve dalım ölçebiliriz. Metamorfizmayı araştırırken iki şey önemlidir. Litofasiyesin saptanması yani metamorfizmayı açıklayan verileri araştırmak(sıcaklık,basınç gibi) ve indeks mineralin saptanmasıdır (metamorfizmayı açıklayan mineral) . Bu tür fasiyesler güneş altında parlarlar. Sebebi içerdikleri mineraldir (mika) . Birtakım sedimanlardan oluşan bu tür kayaçlar kütle hareketlerine son derece elverişlidir.Sık sık heyelana ve kaymaya sebep olurlar. Bizim gördüğümüz bu tabaka talk şist idi. Yaşı Triyastı. Foliasyonlu olan tabakalara şist,gnays
amfibolit; foliasyonsuzlara ise marn örnek verilebilir. Bizim gördüklerimiz foliasyonlu idi.
16 Nisan 2008 Kazan - Güvenç köyü çalışması Çalışılan yerin yerbilimsel özellikleri.
1. Yeryüzü şekilleri, akaçlama türleri;
2. Kayaçlar, yaşları, çökelme ortamları;
2. Yapısal özellikleri: genel olarak bir antiklinal yapı, kayaçları kesen kırıklar ve faylar, türleri;
3. Çalışma alanının paleocoğrafyası;
4. Çalışma alanının ekonomik özellikleri.
30 Nisan 2008 Kesikköprü (granitik kayaçlar) , Bala (jips ocağı) , bazaltik kayaç soğuma sütunları ve genç akarsu çökelleri.
7 Mayıs 2008 Karagöl. Perlit, volkanik kayaçlar. Kuvarz damarlı muskovit şist ve talk şistler (yaş ?)
2. arasınav olası sorular
Soru1) Plaka tektonigini harekete geciren mekanizmalar nelerdir ?
Cevap1)
a) Plaka hareketlerinin nedeni dalma batma zonunda aşşagıya dogru cekilmeleri, yayilma sirtlarinda ise yanlara dogru itilmeleridir.
b) Plakalarin suruklenme nedeni mantoda olusan konveksiyon akimlaridir.
c) Plaka, bir manto konveksiyon akiminin sogumus ust kesimine karsilik gelir. Akimin hareketleri ile bu sogumus kesim yani plaka harket eder.
d) Alt manto kokenli olabilen ve sicak ve yukselen malzemeleri temsil eden sorguclar nedeni ile, mantoda konveksiyon akimlari olusur plaka hareketlerinin nedeni bu akımlardir.
Soru2)
PLaka tektonigi teorisine gore plakalarin kac hareketi vardir aciklayiniz.
Cevap2)
a) Plakalr birbiriniden uzaklasirlar bu okyanus sirtlarinda olur veya kitalar ayrilirlar.
b) Plakalar derin deniz hendeklerinde, dag siralarinda ve magmatik kusaklilarda yaklasirlar veya carpisirlar.
c) Plakalar, transform faylar boyunca birbirlerine gore yanal hareketler yaparlar.
Soru3)
Turbidit nedir nasil olusur?
Cevap3)
Turbulansli akintilarin olustugu kisimlarin denizalti heyelanlari ile daha derin kesimlere dalmasi sonucu olusan kayaclardir en altta cakil tasi, kum tasi, silt tasi ve en ustte kil tasi olacak sekilde kabadan inceye dogru iyi derecelenme gosteren kayaclardir. Kita sahanligi altinda kita yamacinda kita yukseliminde deniz akintilari ile kaya heyelan gosteren taslasmamis kisimlarin hareket etmesi ve heyelan bitince tekrar cokelmesi ile olusur.
1) Kaç tür plaka hareketi vardır?Çizerek açıklayınız?
Cevap:Uzaklaşan plaka hareketi,yaklaşan plaka hareketi,transform plaka hareketi
2) Türbidit nedir?Nerede oluşur?
Cevap:Kıta sahanlığının altında,kıta yamacında ve kıta yükseliminindeki pekişmemiş kayaçların deniz akıntılarıyla kayan ve heyelan gösteren taşlaşmamış kısımların deniz düzlüklerinde tekrar çökmesiyle oluşur.
1) Melanj nedir?
2) Porfirik doku nedir?
3) Bir bölgede fay olduğunu ispat etmemiz için hangi kriterler gereklidir?
Soru 1 - Normalde depremler 5-15 km derinlikteki kısımda üretilirken, en derin depremlerin 680-700 km derinlikte gerçekleşmesinin sebebi nedir?
Cevap- Normalde 5-15 km derinliğin altında deprem üretilmez bunun sebebi sıcaklıgın o derinliklerde yüksek oluşundan kırılma olmamasıdır, akma ve sünme olur,fakat dalma-batma zonlarında okyanus plakası karasal plakanın altına daldıgında derınlerde hala soguklugunu korudugundan o bolgelerde kırılma olabilir yani fay gelişebilir.
Soru 2- Gölge zonu nedir? P ve S dalgaları için nasıl farklılık gösterir?
Cevap- Gölge zonu P ve S dalgalarının arzın içerisinde ilerleyemedikleri bölgedir, P dalgası için 105 derece ile 142 derece arasıdır,S dalgası için ise 105 derece ile 180 derece arasındadır.