http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/course/spring2009/bby310/bby310dersamac2009.htm
Hacettepe Üniversitesi Bilgi
ve Belge Yönetimi Bölümü
BBY 310 Bilgi Sistemleri Tasarımı (Bahar
2009) Yaşar Tonta
Ders günü ve yeri: Pazartesi 09:30-12:20 (B8 1K 104)
Öğretmen: Yaşar
Tonta (e-posta: tonta@hacettepe.edu.tr;
tel: 297 82 04)
Dersin web sitesi: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/spring2009/bby310/bby310dersamac2009.htm
Amaç:
Örgütlerin/şirketlerin web siteleri iki-üç yılda bir yeniden tasarlanmaktadır.
Bunun temel nedenleri örgütün iş modelinin ya da hedef kitlesinin değişmesi,
web sitesinin demode olması ya da örgütün görsel imajını değiştirmek istemesi,
özgün tasarımın artık ihtiyaçlara cevap verememesi ve teknik açıdan ya da
kullanılabilirlik açısından sitenin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmasıdır.
Sitenin yeniden tasarlanması kararlaştırıldıktan sonra ne
yapılmalıdır?
Dersin iki temel amacı vardır:
1. Karmaşık bir web sitesini bilgi mimarisi ilkelerini
ve sosyo-teknik yaklaşımı uygulayarak analiz etmek. Öğrenciler
takım olarak geliştirilen web tasarım projelerindeki planlama etkinliklerini
inceleyerek bilgi mimarının rol ve sorumluluklarını öğrenirler ve karmaşık web
sitelerinin tasarım, geliştirme ve yaşatılmasında uygulanan proje yönetimi
ilkeleriyle aşinalık sağlarlar.
Bu derste karmaşık web sitelerinin
tasarım ve yönetimi bilgi mimarisi ve proje yönetimi açısından incelenecektir. Öğrenciler küçük takımlara ayrılarak yerel bir şirket ya da kâr amacı gütmeyen bir kuruluşun
web sayfasını inceleyeceklerdir. Dönem boyunca devam
edecek olan bu çalışma dört bileşenden oluşmaktadır. Her takım ilk olarak
seçeceği web sitesinin bir envanterini çıkaracaktır. Bu
envanterde siteyi tasarlamak ve yaşatmak için kullanılan donanım ve yazılım
tanımlanacaktır. Bu etkinliğin amacı örgütteki web sitesini destekleyen
teknolojileri anlamaktır. Daha sonra takımlar web sitesinin
sosyo-teknik analizini yapacaklardır. Bu aşamada
çeşitli görüşme ve gözlemler yapılarak örgüt içinde web sitesinin hangi
bağlamda ve hangi amaçlar için kullanıldığı incelenecektir. Öğenciler örgüt içinde web sitesinin hangi rolü üstlendiğini ve
örgütün paydaşlarının hedeflerini gerçekleştirme açısından web sitesinin
durumunu araştıracaklardır. Sitenin yaşatılmasında izlenen iş akış
şeması tanımlanacak ve tasarım ve geliştirmeden sorumlu kişilerin temel
görevleri üzerinde odaklaşılacaktır. Üçüncü sırada sitenin
mevcut bilgi mimarisinin üst düzey yapısının tanımlanması yer almaktadır.
Bu aşamada web sitesinin içeriği, etiketleme sistemi, dolaşım
(navigation) şeması ve diğer işlevleri tanımlanacaktır. Bu amaçları gerçekleştirmek için görsel diyagramlar
kullanılacaktır. Son olarak takımlar sitenin bir
kısmının yeniden tasarlanması için yapılabilir bir proje planı
geliştireceklerdir. Gerçekçi olması beklenen bu plan, örgütün
uygulayabileceği iyi düşünülmüş ve uygun bir dizi adım içermelidir. Web sitesinin yapısını ve işlevlerini geliştirmek için yapılması
gereken değişiklikler belirtilmelidir. Takımlar planı
gerçekleştirmek için gerekli finansal, teknik ve personel ihtiyaçları da göz
önünde bulundurmalıdırlar. Bunun için takımlar gerekirse örgütün web
sitesinin amaçlarını, hedef kitlesini yeniden tanımlamalı, donanım/yazılım
kurulumlarının, iş akış ve iş sorumluluklarının değiştirilmesini önerebilmeli
veya belki de bilgi mimarisinin yeniden tasarlanmasını isteyebilmelidir.
Her aşamada
takım üyeleri web sitesiyle ilgili kişileri ziyaret ederek görüşecekler, mevcut
durumun iyileştirilmesi için önerilerde bulunacaklardır. Her bileşen dönem sonu
proje raporunun bir bölümü olarak düşünülmeli ve bu rapor web sitesi incelenen
örgüte teslim edilecek şekilde hazırlanmalıdır. Takımlar planı
gerçekleştirmekten sorumlu değildirler. Ama planda önerilenleri örneklemek için
prototipler geliştirebilirler.
Dersin 2.
amacı Google Maps Uygulama Geliştirme Arayüzü (API) kullanarak bu arayüz
üzerinde kurumsal verileri gösteren bir “mashup” geliştirmektir. Bu
amacı gerçekleştirmek için öğrenciler takım olarak kütüphane ve bilgi
merkezleriyle ilgili (veya farkı alanlarda) bir “mashup”
geliştireceklerdir. Uygulama verilerin sağlanmasını, verilerin arayüzle
bağlantılarının kurulmasını ve harita üzerinde gösterimini de içermektedir. Bu
amaçla Raymond Yee’nin
Pro
Web 2.0 Mashups: Remixing Data and Web Services adlı kitabından (elektronik
kopya -tam metin-: http://blog.mashupguide.net/toc/)
yararlanılabilir. Türkiye’deki uygulamalar için www.mekansal.com ve http://groups.google.com/group/cbs-turkiye/
adreslerinde yararlı bilgiler ve uygulama örnekleri var.
Değerlendirme: Bu ders için öğrenci başarısı dönem boyunca
tamamlanacak takım ödevleri ve derse aktif katılıma göre değerlendirilecektir.
Dersin başarısı öğrencilerin dönem boyunca derse sürekli katılımlarıyla ve ders
dışında verilen okuma parçalarının okunmasıyla mümkündür. Dersten geçer not
alabilmek için tüm ödevlerin ve dönem projesinin tamamlanması ve sunuş
yapılması gerekmektedir. Ödevlerin makul ve belgelenmiş bir mazeret olmadıkça
zamanında teslim edilmesi gerekmektedir.
Ödevler: Okuma ödevleri haftalık takvimde listelenmektedir.
Diğerleri dersin günlüğü (http://bby310-2009.blogspot.com)
aracılığıyla öğrencilere duyurulacaktır. Günlüğü okuma parçalarını tartışmak ve
sınıf arkadaşlarınızla, ders sorumlusuyla iletişim kurmak için kullanabilirsiniz.
Bu derste 8 ödev var. Grup projeleri 6 küçük
ödevden oluşuyor. Bunlardan 4’ü karmaşık bir web sitesinin bilgi mimarisi
açısından analiziyle, 2’si ise “mashup” geliştirmeyle ilgili.
Bu 6 ödev takımların dönem sonu proje ödevleri olarak vereceği ödevlerin
bileşenlerini oluşturuyor. İki ödevi (deneme ve eleştiri) ise kendi başınıza
yapacaksınız. Ödevlerin ayrıntıları aşağıdadır:
Dönem
sonu ödevi I: Karmaşık bir web sitesinin analizi
Dönem sonu projesini oluşturan dört görev
birbiriyle tutarlı bir rapor haline getirilecek ve “müşteri”ye
teslim edilecektir. Bu amaçla rapor için dönem başından itibaren bir
“wiki” tasarlayıp dönem sonu raporunun bileşenlerini tamamladıkça
bu wikiye koyabilirsiniz. (Bu amaçla pbwiki ya da pageflakes kullanılabilir.)
Wiki’nin yaşatılmasından tüm takım üyeleri sorumludurlar. Wiki adresinizi
16 Şubat 2009’a kadar tonta@hacettepe.edu.tr
adresine bildirmeniz gerekmektedir.
Dönem sonu projesinin her bileşeni
tamamlandığında takımın bulguları sınıfta tartışılacaktır. 10 dakikalık bu
tartışmalar gayrıresmi olup raporun tamamladığınız bileşeniyle ilgili
olacaktır. Böylece tüm takımların gelişmesi izlenebilecektir. Bu zamanı
bulgulara ayırın. Karşılaştığınız sorunları da tartışabilirsiniz.
Her takım dersin hocasıyla en az
dört kez bir araya gelecektir. Böylece dersin hocası her takımın gelişmesini
izleyebilecektir. 15-20 dakikalık bu görüşmede neler
yaptığınızı, neler yapılacağını, karşılaştığınız sorunları ve bu sorunları çözmek
için yaptıklarınızı aktaracaksınız. Görüşme planı takım sayısı belli olduktan
sonra ilan edilecektir.
1. Donanım / yazılım envanteri
ödevi
Hangi kurumun web sitesini
inceleyeceğinize 2 Mart 2009 tarihine kadar karar vermeniz ve ders sorumlusuna bildirmeniz
gerekmektedir. (Ödevi yapabilmek için ders sorumlusunun yazılı olurunu almanız
gerekmektedir.) Web sitesinin donanım/yazılım/ağ envanterini
tamamlayınız. Bu ödev için web sitesini destekleyen teknolojik alt yapıyı
tanımlayacaksınız. Bu bilgileri web sitesini yaşatmaktan sorumlu kişilerden
sağlayacaksınız. Bazen bu işi örgüt dışından kimseler yapıyor olabilir. O zaman bu kişi ya da kişileri belirleyip
sorularınızı ona yöneltmelisiniz. Bu durumda elektronik posta ya da telefon
yoluyla da görüşme yapabilirsiniz.
Analiz için
aşağıdaki soruları kullanabilirsiniz:
Bilgi topladıktan sonra web sitesinin teknik özelliklerini tanımlayınız. Bu tanımlama 1000 kelimeyi aşmamalı (Times New Roman 12 punto çift
aralık yaklaşık 4 sayfa). Raporu her takım kendi
wiki’sine koyacak ve adresi dersin hocasına gönderilecektir. Bulgularınızı sınıfta tartışmaya hazır olunuz. Geçme notuna etkisi %5. Tarih 16 Mart 2009
2. Sosyo-teknik analiz ödevi
Web sitesinin örgüt içinde hangi bağlamda yer aldığını
belirten bir sosyo-teknik analiz gerçekleştirin. Bunun için
web sitesinin tasarım ve yaşatılmasından sorumlu en az
bir kişiyle görüşme yapmanız gerekmektedir. Bu görüşmeden
elde edilecek bulgularla web sitesini örgütsel bağlamda ait olduğu yere
koyabileceksiniz. Web sitesi kurum dışında tasarlanmış
ve yaşatılıyorsa o zaman örgüt çalışanlarının web sitesi hakkında ne
düşündüklerini ve web sitesini kullanarak nasıl görevlerini yaptıklarını
anlamaya çalışmalısınız.
Analizinizde aşağıdaki soruları kullanabilirsiniz:
Bilgi topladıktan sonra örgütün web sitesi hakkında sosyo-teknik bir
analiz yapın. Bu analiz 2000 kelimeyi aşmamalı
(Times New Roman 12 punto çift aralık yaklaşık 8 sayfa). Raporu her takım kendi wiki’sine koyacak ve adresi dersin
hocasına gönderilecektir. Geçme notuna etkisi %10.
Bulgularınızı sınıfta tartışmaya hazır olun. Tarih 6 Nisan 2009
3. Bilgi mimarisi ödevi
Web sitesinin halihazırdaki bilgi mimarisini
tanımlayınız. Web sitesini ayrıntılı olarak
inceleyiniz ve siteyi yüksek düzeyde tanımlayan bir diyagram çiziniz.
Web sitesinde içeriğin nasıl düzenlendiğini (etiketleme sistemi), dolaşım
sistemini, arama işlevlerini ve siteyi ilginç kılan
diğer özellikleri de tanımlayınız. Belli başlı kısımları ve alt bölümleri
tanımlayınız ve sitede ne kadar yer tuttuğunu
(yaklaşık sayfa sayısı olarak) tahmin ediniz. Mümkünse
bulgularınızı daha önceki sosyo-teknik analizle karşılaştırınız.
Analizinizde aşağıdaki soruları kullanabilirsiniz:
Bilgi topladıktan sonra örgütün web sitesinin bilgi mimarisini
tanımlayınız. Bu tanımlama 2000 kelimeyi aşmamalı
(Times New Roman 12 punto çift aralık yaklaşık 8 sayfa). Raporu her takım kendi wiki’sine koyacak ve adresi dersin
hocasına gönderilecektir. Geçme notuna etkisi %10.
Bulgularınızı sınıfta tartışmaya hazır olun. Tarih 20 Nisan 2009
4. Yeniden tasarım / tasarım planı
ödevi
Web
sitesinin bir kısmını yeniden tasarlamak ya da siteye yeni bir kısım eklemek
için gerçekçi bir proje planı geliştiriniz.
Bu kısım görüşmelerden elde edttiğiniz bilgilere ve
analizlerinize dayanmalıdır. Yeniden tasarım planını
“müşteri”nin işine yarayacak detayda
tanımlamalı ve müşteri planı gerçekleştirmek için ne yapması gerektiğini bu
rapordan öğrenebilmelidir. Bunun anlamı proje yönetim
ilkelerinin uygulanması demektir. Müşteriye planı
gerçekleştirmek için hangi aşamaları uygulaması gerektiği bildirilmelidir.
Fikirlerinizi müşteriye daha iyi açıklamak için örnek
sayfalar geliştirebilirsiniz.
Yeniden tasarım sürecinizde aşağıdaki soruları
kullanabilirsiniz:
Yeniden tasarım
raporu 2000 kelimeyi aşmamalı (Times New Roman 12 punto çift aralık yaklaşık 8
sayfa). Raporu her takım wiki’ye koyacak ve adresi dersin hocasına
gönderilecektir. Geçme notuna etkisi %15. Bulgularınızı sınıfta tartışmaya
hazır olun. Tarih 4 Mayıs 2009
Görüşlerinizi
sınıfta da sunacaksınız. Sunuşunuz web temelli olmalı, web sayfalarını,
PowerPoint slaytları ya da uygun sunum yazılımlarını kullanabilirsiniz. Sunuş
geçme notunun %5’ini oluşturacaktır. Sunuş tarihi: 4 Mayıs 2009.
Daha önce de açıklandığı gibi, takımın raporu tek bir web sitesinde
olacak ve raporun dört bölümü yukarıdaki ödevlere karşılık gelecek şekilde
yeniden düzenlenecektir. Rapor için bir kapak sayfası
hazırlayınız. Son tarih 11 Mayıs
2009
Dönem
sonu ödevi II: Mashup geliştirme
Bu ödevin amacı Google Maps Uygulama
Programlama Arayüzünu kullanarak kurumsal bir “mashup” uygulaması
geliştirmektir. Öğrenciler takım olarak tasarlamayı ve geliştirmeyi
düşündükleri mashup uygulaması 16 Mart
2009 tarihine kadar onaylanacaktır.
5. Mashup uygulamasıyla ilgili 500 kelimeyi
(Times New Roman 12 punto çift aralık yaklaşık 2 sayfa) aşmayan bir gelişme
raporu 30 Mart 2009’a kadar
teslim edilecektir. (Geçme notuna etkisi: %5.)
6. Mashup uygulamasıyla ilgili son rapor ise
11 Mayıs 2009’da teslim
edilecektir. (Geçme notuna etkisi: %15)
Son rapor 2000 kelimeyi aşmamalıdır (Times New Roman 12 punto çift
aralık yaklaşık 8 sayfa). (Ekran çıktıları vs. sayfa sayısına dahil değildir.)
Öğrenciler geliştirdikleri
“mashup” uygulamalarını 11
Mayıs 2009’da herkese açık bir oturumda sunacaklardır. (Geçme notuna
etkisi: %5.)
7.
Deneme / Sınıf tartışması ödevi
Haftalık ders programında yer alan ve sizi
ilgilendiren konulardan birini seçerek yaklaşık 1000 kelimelik bir deneme
yazınız (kaynakça hariç, yaklaşık 4 sayfa, Times New Roman 12 punto). Derste
verilen okuma parçalarından ve ilgili diğer literatürden
yararlanınız ve referans veriniz. Bu deneme derste tartışma amacıyla
kullanılacaktır. Bu nedenle dersten önce öğrencilerin okuması için en az iki
basılı ya da elektronik kaynak önermeniz gerekmektedir. Bu kaynaklar üç gün
önceden ders sorumlusuna verilmelidir.
Tartışmayı ateşlemek için üç genel tartışma sorusu belirlemelisiniz.
Ders sorumlusunun tartışmayı yürütmesi için
denemeniz hakkında konuşmaya hazır olunuz. Gerekirse slayt kullanabilir, ya da
canlı gösteri yapabilirsiniz.
Deneme konunuzu 9 Mart 2009 tarihine kadar ders sorumlusuna gönderiniz. Deneme
geçme notunun %15’ini, tartışmayı yönetme %5’ini oluşturmaktadır.
Ödev teslim tarihi: 4 Mayıs 2009
8. Eleştiri ödevi
Karmaşık bir web sitesini analiz
ederek yeniden tasarlama ve mashup geliştirme konularında deneyimlerinize
dayanan yaklaşık 1000 kelimelik bir deneme yazın. Bu denemede:
Eleştirinizi
e-posta ile dersin hocasına gönderin. Geçme notuna etkisi %5. Son tarih 11 Mayıs 2009
Ödev Geçme
notuna etkisi (%) Teslim tarihi
Wiki 0 16/2/2009’a kadar wiki adresi
ders sorumlusuna bildirilecek
Donanım/yazılım envanteri 5 16
Mart 2009 (2 Mart 2009’a
kadar web sitesi seçilecek)
Sosyo-teknik analiz 10 6 Nisan 2009
Bilgi mimarisi 10 20 Nisan 2009
Yeniden tasarım / tasarım planı 20 (15 ödev, 5 sunuş) 4 Mayıs 2009
Deneme 20
(15 ödev, 5 sunuş) 4 Mayıs 2009
(9 Mart 2009’a kadar konu seçilecek)
Mashup geliştirme gelişme raporu 5 30
Mart 2009
(16 Mart 2009’a kadar
mashup uygulamasına karar verilecek)
Mashup geliştirme son raporu 20 (15 ödev, 5
sunuş) 11 Mayıs 2009
Eleştiri 5 11 Mayıs 2009
Derse katılım 5 9 Şubat-11 Mayıs 2009
Ders
kitapları ve yararlı kaynaklar:
Aşağıdaki ilk iki
kitabı (Doğan ve Krug) hemen ilk hafta okumanızda yarar var.
Doğan, Mehmet.
(2005). Teknoloji kimin
umurunda. İstanbu: Alfa. Elektronik kopya (tam metin): http://www.altiustutasarim.com/upload/tku.pdf ) (Basılı kopyası ODTÜ
Kütüphanesinde var: (CB478 .D65 2006), Beytepe’de olacak; kitapçılarda
bulabilirsiniz ya da İdeefix’ten de edinilebilir. Fiyatı 6,65
lira.)
Mehmet Doğan 2004-2007 yıllarında
web tasarımıyla ilgili bir de kişisel günlük (blog) tutmuş. Günlük arşivine
halen www.altiustutasarim.com
adresinden erişilebiliyor ve günlükte de yararlı bilgiler var. Yazar Kanada'da
New Brunswick Üniversitesinde web yöneticisi olarak çalışıyor. Site adresi http://webteam.unb.ca/style.html.
Burada da işe yarayabilecek malzeme var.
Krug, Steve.
(2007). Kullanışlı web siteleri yaratma! Web kullanışlılığına sağduyulu yaklaşım. (2. basım). Çev. G.T. Çolak. İstanbul:
Açık Akademi yayınları.
(Kitabın İngilizcesi Krug, S.
(2006). Don't make me think! A common sense approach to web usability. 2d ed.
Sebastopol, CA: O'Reilly. İlk basımının elektronik kopyası (tam metin) için bkz: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/krug-dontmakemethink.pdf. (17MB). Bilkent Kütüphanesinde basılı kopyası
var: TK5105.888 .K78
2006; 2000’de yapılan ilk basımı ise ODTÜ Kütüphanesinde var: TK5105.888
.K78 2000; kitapçılarda
bulabilirsiniz ya da İdeefix’ten de Türkçesi edinilebilir. Fiyatı
20 lira. Yazar web kullanılabilirlik danışmanı. Web sitesinde yararlı bilgiler
var. Bkz. Advanced Common Sense: http://www.sensible.com
Ders kitabı olarak
bkz.
Rosenfeld, L. ve
Morville, P. (2002). Information architecture for the Web:
Designing large-scale web sites. (2. basım.) Sebastopol, CA: O'Reilly. Elektronik kopya (tam metin): http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/InformationArchitecturefortheWorldWideWeb2Ed.pdf
ve
Yee, Raymond. (2008). Pro Web 2.0
Mashups: Remixing Data and Web Services. Elektronik kopya (tam metin): http://blog.mashupguide.net/toc/
Diğer kaynaklar:
Andrews,
Keith. (2008). Information architecture and web usability (Lecture notes) http://courses.iicm.tugraz.at/iaweb/iaweb.pdf
Morville,
P. (2005). Ambient
findability.
Nielsen,
J. (2000). Designing
Web usability.
Kalıpsız, O., Buharalı, A. ve Biricik, G. (2006). Sistem analizi ve tasarımı. İstanbul: Papatya.
Gerektiğinde başka okuma parçaları da verilecektir.
Gotomedia.com
Resource Center web sitesi http://www.gotomedia.com/resources_oluse.html (Kelly Goto ve ekibi tarafından
hazırlanan yararlı kaynaklar listesi. Aşağıdaki adreslerin bir kısmı bu siteden
alınmıştır.)
Yararlı
web sayfaları: Boxes and arrows: http://www.boxesandarrows.com/
SIGIA-L tartışma
listesi: http://www.info-arch.org/lists/sigia-l/index.php
Useitcom. http://www.useit.com/alertbox/ Kullanılabilirlik uzmanı Jakob
Nielsen’in ayda iki kez yayımladığı makaleler listesi.
Usability.gov http://www.usability.gov/ (Amerikan Ulusal Kanser Enstitüsünün
kullanılabilirliki konulu web sitesi)
User Interface
Engineering http://www.uie.com/ Jared
Spool ve ekibi tarafından geliştirilen bu sitede UIE ile ilgili denemeler ve
makaleler var.
Findability.org: www.findability.org
Peter
Morville’in web sayfası: http://semanticstudios.com/publications/
Steve Krug’ün web sayfası: http://www.sensible.com
Mehmet
Doğan’ın günlüğü: http://www.altiustutasarim.com
(2004-2007)
IAwiki: http://www.iawiki.net/IAwiki
Jesse
James Garrett’in web sayfası: http://www.jjg.net/ia
The Information Architecture
Institute. http://iainstitute.org/
Web
Navigation: How to Make Your Web Site Fast and Usable
Web sitenizin bilgi mimarisini planlama
Devam: TÜM DERSLERE ve ZAMANINDA katılmanız gerekmektedir. Derse devam
etmek, sizin öncelikle takım arkadaşlarınıza karşı sorumluluğunuzdur. Bir kez
ders başladıktan sonra ara verilene kadar sınıfa girmeyiniz. Elinizde olmayan
nedenlerle derse gelememe durumu söz konusu olursa önceden haber vermeniz ve
nedenini ikna edici bir biçimde ders sorumlusuna açıklamanız gerekmektedir.
Arka arkaya iki hafta ya da toplam üç hafta izinsiz derse katılmazsanız bunun
nedenini açıklayan resmi bir belge getirmeniz gerekir.
Not: Ders tanımı için Dr. H. Rosenbaum’un S512:
Design of Information Systems web sayfasından yararlanılmıştır.
Yaşar Tonta
Last updated: 8 Şubat 2009